Kongregacja Nauki Wiary 

LIST DO BISKUPÓW KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO O NIEKTÓRYCH ASPEKTACH KOŚCIOŁA POJĘTEGO JAKO KOMUNIA

WPROWADZENIE

1. Pojęcie komunii (koinonía), które pojawiło się już w dokumentach Soboru Watykańskiego II(1), bardzo dobrze wyraża głębię Misterium Kościoła i może odegrać kluczową rolę w odnowionej eklezjologii katolickiej(2). Pogłębienie rzeczywistości Kościoła jako komunii jest więc zadaniem szczególnie ważnym, otwierającym szerokie możliwości przed refleksją teologiczną nad misterium Kościoła, "którego natura jest tego rodzaju, że dopuszcza coraz to nowe i głębsze poszukiwania"(3). Jednak w niektórych ujęciach eklezjologii rozumienie Kościoła jako misterium komunii okazuje się niewystarczające, ponieważ przede wszystkim nie uwzględniają one odpowiedniego związku między pojęciem komunii a pojęciami Ludu Bożego i Ciała Chrystusa, oraz niedostatecznie uwypuklają relację zachodzącą między Kościołem jako komunią i Kościołem jako sakramentem.

2. Uwzględniwszy znaczenie doktrynalne, pastoralne i ekumeniczne różnych aspektów Kościoła pojętego jako komunia, Kongregacja Nauki Wiary uznała za stosowne w niniejszym Liście krótko przypomnieć i - gdzie to jest konieczne - wyjaśnić pewne podstawowe elementy, które powinny być uważane za punkty odniesienia, także w przyszłej pracy badawczej teologów.

I

KOŚCIÓŁ, MISTERIUM KOMUNII

3. Pojęcie komunii znajduje się "w sercu samorozumienia Kościoła"(4), jako Misterium osobowej jedności każdego człowieka z Trójcą Świętą i z innymi ludźmi, zapoczątkowanej przez wiarę(5) i skierowanej do pełni eschatologicznej w Kościele niebieskim, która w pewnej mierze urzeczywistnia się już w Kościele na ziemi(6).

Aby pojęcie komunii, które nie jest jednoznaczne, mogło służyć jako klucz do interpretacji eklezjologii, musi być rozumiane w kontekście całego nauczania biblijnego i tradycji patrystycznej, gdzie komunia zakłada zawsze podwójne odniesienie: wertykalne (komunia z Bogiem) i horyzontalne (komunia między ludźmi). Istotą chrześcijańskiego ujęcia komunii jest nade wszystko uznanie jej za dar Boży, za owoc Boskiej inicjatywy, która wypełniła się w Misterium Paschalnym. Nowy związek między człowiekiem i Bogiem, zapoczątkowany w Chrystusie i przekazywany w sakramentach, rozciąga się także na nowy związek ludzi między sobą. Z tego powodu pojęcie komunii musi także wyrażać naturę sakramentalną Kościoła, wtedy gdy "jesteśmy jeszcze pielgrzymami z daleka od Pana"(7), jak również tę szczególną jedność, która czyni wiernych członkami tego samego Ciała - Mistycznego Ciała Chrystusa(8) - organicznie ukształtowanej wspólnoty(9), "ludu zjednoczonego jednością Ojca, Syna i Ducha Świętego"(10), posiadającego środki odpowiednie do jedności widzialnej i społecznej(11).

4. Komunia eklezjalna jest równocześnie widzialna i niewidzialna. W swojej rzeczywistości niewidzialnej jest ona komunią każdego człowieka z Ojcem przez Chrystusa w Duchu Świętym oraz z ludźmi współuczestniczącymi w Boskiej naturze(12), w cierpieniu z Chrystusem(13), w tej samej wierze(14) i w tym samym duchu(15). W Kościele na ziemi między komunią niewidzialną i komunią widzialną zachodzi głęboki wewnętrzny związek wyrażający się w nauce apostołów, sakramentach i hierarchii. W tych Boskich darach, rzeczywistościach dobrze widocznych, Chrystus w różny sposób realizuje w historii swoją funkcję prorocką, kapłańską i królewską dla zbawienia ludzi(16). Związek między elementami niewidzialnymi i widzialnymi komunii eklezjalnej jest konstytutywny dla Kościoła jako Sakramentu zbawienia.

Z tego charakteru sakramentalnego wynika, że Kościół nie jest rzeczywistością zamkniętą w sobie, ale ciągle otwartą na rozwój misyjny i ekumeniczny, ponieważ jest posłany do świata, aby głosić misterium komunii, które go konstytuuje, świadczyć o nim, aktualizować je i szerzyć: by gromadzić wszystkich i wszystko w Chrystusie(17); by być dla wszystkich "nierozłącznym sakramentem jedności"(18).

5. Podstawą i ośrodkiem komunii eklezjalnej, do której każdy zostaje włączony przez wiarę i Chrzest(19), jest Eucharystia. W rzeczywistości Chrzest włącza w ciało budowane i ożywiane przez zmartwychwstałego Pana za pośrednictwem Eucharystii, i to w taki sposób, by mogło ono być rzeczywiście nazywane Ciałem Chrystusa. Eucharystia jest źródłem i siłą tworzącą komunię między członkami Kościoła właśnie dlatego, że jednoczy każdego z nich z Chrystusem: "przy łamaniu chleba eucharystycznego, uczestnicząc w sposób rzeczywisty w Ciele Pańskim, stajemy się komunią z Nim i nawzajem między sobą: 'Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba' (1 Kor 10, 17)"(20).

Dlatego też wyrażenie Pawłowe: Kościół jest Ciałem Chrystusa, oznacza, że Eucharystia, w której Pan daje nam swoje Ciało i przekształca nas w Nie(21), jest miejscem, gdzie Kościół nieustannie wyraża się w swojej najbardziej istotnej formie: obecny we wszystkich miejscach, a jednak tylko jeden, jak jeden jest Chrystus.

6. Według tradycyjnego wyrażenia, które znajduje się w łacińskich wersjach Symbolu apostolskiego począwszy od IV wieku, Kościół jest komunią świętych(22). Wspólny widzialny udział w dobrach zbawienia (rzeczy święte), szczególnie w Eucharystii, jest podstawą komunii niewidzialnej między uczestnikami (święci). Komunia ta rodzi duchową solidarność między członkami Kościoła, jako członkami tego samego Ciała(23), oraz prowadzi ich do zjednoczenia w miłości, by stanowili "jedno ciało i jedną duszę"(24). Owocem komunii jest również zjednoczenia w modlitwie(25), inspirowanej przez tego samego Ducha(26), Ducha Świętego, "który napełnia i jednoczy cały Kościół"(27).

Komunia ta, w swoich elementach niewidzialnych, nie tylko łączy między sobą członków Kościoła pielgrzymującego na ziemi, ale także tworzy więź między uczniami Chrystusa i tymi wszystkimi, którzy odszedłszy z tego świata w łasce Bożej stanowią część Kościoła niebieskiego lub będą włączeni do niego po pełnym oczyszczeniu(28). Oznacza to między innymi, że między Kościołem pielgrzymującym na ziemi i Kościołem niebieskim istnieje pewien wzajemny związek w misji historiozbawczej. Wynika z tego eklezjologiczne znaczenie nie tylko wstawiennictwa Chrystusa za członkami swojego ciała(29), ale także wstawiennictwa świętych i, w sposób specjalny, Najświętszej Maryi Panny(30). Istota kultu świętych, tak bardzo związana z pobożnością ludu chrześcijańskiego, odpowiada głębokiej rzeczywistości Kościoła jako misterium komunii.

II

KOŚCIÓŁ POWSZECHNY A KOŚCIOŁY PARTYKULARNE

7. Kościół Chrystusa, który w Symbolu Apostolskim wyznajemy jako jeden, święty, katolicki i apostolski, to Kościół, który można nazwać powszechną wspólnotą uczniów Pana(31), uobecniającą się i działającą pośród różnych osób, grup, czasów i miejsc. Wśród tych wielu konkretnych form zbawczej obecności jedynego Kościoła Chrystusa, począwszy od czasów apostolskich istnieją rzeczywistości, które są same w sobie Kościołami(32), ponieważ mimo że są partykularne, uobecnia się w nich Koś-ciół powszechny z wszystkimi swoimi istotnymi elementami(33). Są one ukształtowane "na obraz Kościoła powszechnego"(34), i każdy z nich "stanowi część Ludu Bożego, powierzoną pasterskiej trosce biskupa i współpracujących z nim kapłanów"(35).

8. Kościół powszechny jest więc Ciałem Kościołów(36), toteż można w sposób analogiczny zastosować do niego pojęcie komunii czyli zjednoczonych między sobą Kościołów partykularnych, i pojmować Kościół powszechny jako komunię Kościołów. Niekiedy jednak idea "komunii Kościołów partykularnych" jest ukazywana w sposób pomniejszający koncepcję jedności Kościoła na poziomie widzialnym i instytucjonalnym. Dochodzi się w ten sposób do stwierdzenia, że każdy Kościół partykularny jest w sobie kompletnym podmiotem, a Kościół powszechny powstaje z wzajemnego uznania się Kościołów partykularnych. To jednostronne ujęcie eklezjologii, redukujące nie tylko pojęcie Kościoła powszechnego, lecz także Kościoła partykularnego, wykazuje niewystarczające zrozumienie pojęcia komunii. Jak pokazuje historia, kiedy jeden z Kościołów partykularnych dążył do samowystarczalności, osłabiając swoją rzeczywistą komunię z Kościołem powszechnym oraz z jego żywym i widzialnym centrum, ulegała zachwianiu także jego jedność wewnętrzna, a ponadto stawał wobec niebezpieczeństwa utraty wolności w obliczu różnych sił chcących go sobie podporządkować i wykorzystać(37).

9. Aby zrozumieć prawdziwy sens analogicznego zastosowania pojęcia komunii do wszystkich Kościołów partykularnych, trzeba przede wszystkim uwzględnić fakt, że - jako "części jedynego Kościoła Chrystusa"(38) - mają one z całością, to znaczy z Kościołem powszechnym, szczególny związek "wzajemnego przenikania się"(39), ponieważ w każdym Kościele partykularnym "jest prawdziwie obecny i działa Jeden, Święty, Katolicki i Apostolski Kościół Chrystusowy"(40). Dlatego "Kościół powszechny nie może być rozumiany jako suma Kościołów lokalnych ani jako federacja Kościołów partykularnych"(41). Kościół nie jest wynikiem ich komunii, ale w swoim istotnym misterium jest rzeczywistością ontologicznie i czasowo uprzednią w stosunku do każdego pojedynczego Kościoła partykularnego.

Według Ojców, Kościół-misterium, Kościół jeden i jedyny, ontologicznie wyprzedza stworzenie(42), i rodzi Kościoły partykularne jako córki, wyraża się w nich; jest matką Kościołów partykularnych, a nie ich produktem. Oprócz tego, z czasowego punktu widzenia, Kościół objawia się w dniu Pięćdziesiątnicy we wspólnocie stu dwudziestu zebranych wokół Maryi i dwunastu Apostołów, przedstawicieli jedynego Kościoła i przyszłych założycieli Kościołów lokalnych, którym została powierzona misja wobec świata: a więc Kościół już mówi wszystkimi językami(43).

Z tego Kościoła, który narodził się i został objawiony jako powszechny, wzięły początek różne Kościoły lokalne jako poszczególne realizacje jednego i jedynego Kościoła Jezusa Chrystusa. Rodząc się w i z Kościoła powszechnego, w nim i z niego czerpią swoją eklezjalność. Dlatego wyrażenie Soboru Watykańskiego II: Kościół w Kościołach i z Kościołów (Ecclesia in et ex Ecclesiis)(44), jest nieodłączne od drugiego: Kościoły w Kościele i z Kościoła(45). Jest oczywiste, że ten związek między Kościołem powszechnym i Kościołami partykularnymi ma misteryjny charakter; jest on nieporównywalny ze związkiem, jaki zachodzi między całością i częściami w jakiejkolwiek grupie czy społeczności czysto ludzkiej.

10. Każdy wierny przez wiarę i Chrzest jest włączony w jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół. Nie należy się do Kościoła powszechnego za pośrednictwem, poprzez przynależność do Kościoła partykularnego; należy się w sposób bezpośredni, nawet jeśli wejście do Kościoła powszechnego i życie w nim urzeczywistniają się w sposób konieczny w Kościele partykularnym. A zatem, w perspektywie Kościoła rozumianego jako komunia, uniwersalna komunia wiernych i komunia Kościołów nie są konsekwencją jedna drugiej, ale obydwie stanowią tę samą rzeczywistość widzianą z odmiennej perspektywy.

Ponadto, przynależność do Kościoła partykularnego nigdy nie sprzeciwia się temu, że "w Kościele nikt nie jest obcy"(46); szczególnie w sprawowaniu Eucharystii każdy wierny znajduje się w swoim Kościele, w Kościele Chrystusa, niezależnie od swojej przynależności, z punktu widzenia kanonicznego, do diecezji, parafii czy innej wspólnoty, w której ta Eucharystia jest sprawowana. Oznacza to, że chociaż pozostają w mocy normy prawne dotyczące przyporządkowania wiernych(47), kto należy do Kościoła partykularnego, należy do wszystkich Kościołów, ponieważ przynależność do komunii, podobnie jak przynależność do Kościoła, nigdy nie jest lokalna, ale z samej swojej natury jest zawsze powszechna(48).

III

KOMUNIA KOŚCIOŁÓW, EUCHARYSTIA I EPISKOPAT

11. Jedność czyli komunia między Kościołami partykularnymi w Kościele powszechnym, jest zakorzeniona nie tylko w tej samej wierze i wspólnym Chrzcie, ale nade wszystko w Eucharystii i w Episkopacie.

Jest zakorzeniona w Eucharystii, ponieważ Ofiara eucharystyczna, chociaż celebruje się ją zawsze we wspólnocie lokalnej, nigdy nie jest celebracją tej tylko wspólnoty; przyjmując eucharystyczną obecność Pana, wspólnota przyjmuje bowiem cały dar zbawienia i objawia się w ten sposób - mimo swojej trwałej widzialnej "lokalności" - jako obraz i prawdziwa obecność jednego, świętego, katolickiego i apostolskiego Kościoła(49).

Ponowne odkrycie eklezjologii eucharystycznej, z jej niewątpliwymi wartościami, wyraża się jednak czasem w jednostronnym podkreślaniu zasady Kościoła lokalnego. Twierdzi się, że gdzie jest sprawowana Eucharystia, tam miałaby uobecniać się całość misterium Kościoła, tak że można uznać za nieistotne jakiekolwiek inne zasady jedności i powszechności. Inne ujęcia, ukształtowane pod wpływem różnych kierunków teologicznych, skłaniają się do jeszcze większej radykalizacji tej partykularnej wizji Kościoła, posuwając się aż do twierdzenia, że sam akt gromadzenia się w imię Chrystusa (por. Mt 18, 20), daje początek Kościołowi: zgromadzenie, które w imię Chrystusa staje się wspólnotą, posiadałoby zatem wszystkie władze Kościoła, także tę dotyczącą sprawowania Eucharystii; Kościół, jak mówią niektórzy, rodziłby się "oddolnie". Te i inne podobne błędy nie uwzględniają wystarczająco prawdy, że to właśnie Eucharystia sprawia, że nie jest możliwa jakakolwiek samowystarczalność Kościoła partykularnego. Z jedyności i niepodzielności eucharystycznego Ciała Pana wynika jedyność Jego Ciała mistycznego, którym jest jeden i niepodzielny Kościół. Z eucharystycznego centrum wypływa - jako konieczna konsekwencja - otwartość każdej celebrującej wspólnoty, każdego Kościoła partykularnego: kto pozwala, by objęły go otwarte ramiona Pana, zostaje włączony w Jego jedyne i niepodzielone Ciało. Z tego także względu istnienie posługi Piotra, fundamentu jedności Episkopatu i Kościoła powszechnego, głęboko odpowiada eucharystycznemu charakterowi Kościoła.

12. Jedność Kościoła jest bowiem zakorzeniona również w jedności Episkopatu(50). Podobnie jak sama idea Ciała Kościołów domaga się istnienia Kościoła - Głowy Kościołów, którą jest właśnie Kościół rzymskokatolicki, który "przewodniczy w powszechnej komunii miłości"(51), tak jedność Episkopatu wymaga istnienia Biskupa - Głowy Ciała czyli Kolegium Biskupów, którym jest Biskup Rzymu(52). "Biskup Rzymu, jako następca Piotra, jest trwałym i widzialnym źródłem i fundamentem jedności"(53), tak Episkopatu jak i całego Kościoła. Ta jedność Episkopatu przedłuża się w ciągu wieków za pośrednictwem sukcesji apostolskiej oraz jest podstawą tożsamości Kościoła każdej epoki z Kościołem zbudowanym przez Chrystusa na Piotrze i na pozostałych Apostołach(54).

13. Biskup jest widzialnym źródłem i fundamentem jedności Kościoła partykularnego powierzonego jego posłudze pasterskiej(55); aby jednak każdy Kościół partykularny był w pełni Kościołem, to znaczy lokalną obecnością Kościoła powszechnego z jego wszystkimi istotnymi elementami, a zatem by był ukonstytuowany na obraz Kościoła powszechnego, musi w nim być obecny, jako element właściwy, najwyższy autorytet Kościoła: Kolegium Biskupie "razem ze swoją Głową, Biskupem Rzymu, a nigdy bez niego"(56). Prymat Biskupa Rzymu i Kolegium Biskupie są elementami właściwymi Kościoła powszechnego "nie wywodzącymi się z partykularności Kościołów"(57), ale mimo to elementami wewnętrznymi w każdym Kościele partykularnym. Z tego powodu "musimy widzieć posługę następcy Piotra nie tylko jako całościową służbę, która obejmuje każdy Kościół partykularny 'z zewnątrz', ale jako już należącą do istoty każdego Kościoła partykularnego 'od wewnątrz'"(58). Posługa Prymatu obejmuje bowiem w sposób istotowy władzę biskupią, nie tylko najwyższą, pełną i powszechną, ale także bezpośrednią, nad wszystkimi, tak Pasterzami jak i wiernymi(59). Istnienie posługi następcy Piotra wewnątrz każdego Kościoła partykularnego jest koniecznym wyrazem tej podstawowej wzajemnej wewnętrzności między Kościołem powszechnym i Kościołem partykularnym(60).

14. Jedność Eucharystii i jedność Episkopatu z Piotrem i pod Piotrem nie są niezależnymi podstawami jedności Kościoła, ponieważ Chrystus ustanowił Eucharystię i Episkopat jako rzeczywistości połączone istotowo(61). Episkopat jest jeden, jak jedna jest Eucharystia; jedna Ofiara jednego Chrystusa, który umarł i zmartwychwstał. Liturgia w różny sposób wyraża tę rzeczywistość; ukazuje na przykład, że każda celebracja eucharystyczna dokonuje się nie tylko w jedności z własnym Biskupem, ale także z Papieżem, z kolegium biskupów, z duchowieństwem i całym ludem(62). Każda ważna celebracja Eucharystii wyraża tę powszechną komunię z Piotrem i z całym Kościołem lub też przywołuje ją obiektywnie, jak dzieje się w wypadku Kościołów chrześcijańskich odłączonych od Rzymu(63).

IV

JEDNOŚĆ I WIELOŚĆ W KOMUNII EKLEZJALNEJ

15. Powszechność Kościoła oznacza, z jednej strony, podstawową jedność, a z drugiej strony wielość i zróżnicowanie, które nie przeszkadzają jedności, ale nadają jej charakter "komunii"(64). Wielość ta odnosi się zarówno do różnorodności posług, charyzmatów, form życia i apostolatu wewnątrz każdego Kościoła partykularnego, jak i do różnorodności tradycji liturgicznych oraz kulturowych między różnymi Kościołami partykularnymi(65).

Promocja jedności, która nie przeszkadza różnorodności, jak również uznawanie i promocja zróżnicowania, które nie przeszkadza jedności, ale ją ubogaca, jest pierwszorzędnym zadaniem Biskupa Rzymu wobec całego Kościoła(66) i - z zachowaniem kościelnego prawa powszechnego - każdego Biskupa w Kościele partykularnym powierzonym jego posłudze pasterskiej(67). Budowanie i strzeżenie tej jedności, która dzięki różnorodności zyskuje charakter komunii, jest także zadaniem wszystkich w Kościele, ponieważ wszyscy są powołani, by ją kształtować i zachowywać każdego dnia, przede wszystkim przez miłość, która jest "więzią doskonałości"(68).

16. Dla pełniejszego ujęcia tego aspektu komunii eklezjalnej, jakim jest jedność w różnorodności, należy zauważyć, że istnieją instytucje i wspólnoty ustanowione przez Autorytet Apostolski dla szczególnych zadań pastoralnych. Jako takie należą one do Kościoła powszechnego, chociaż ich członkowie są także członkami Kościołów partykularnych, w których żyją i pracują. Ta przynależność do Kościołów partykularnych i charakterystyczna dla niej różnorodność(69), wyraża się w różnych formach prawnych. Fakt ten nie tylko nie narusza jedności Kościoła partykularnego zbudowanego na biskupie, lecz przyczynia się także do nadania tej wewnętrznej jedności zróżnicowania, które jest właściwością komunii(70).

W kontekście Kościoła pojętego jako komunia trzeba zauważyć również istnienie licznych instytutów i społeczności, będących wyrazem charyzmatów życia konsekrowanego i apostolskiego, którymi Duch Święty wzbogaca Mistyczne Ciało Chrystusa; chociaż nie są one częścią struktury hierarchicznej Kościoła, należą jednak do jego życia i do jego świętości(71).

Ze względu na ich ponaddiecezjalny charakter, oparty na posłudze Piotrowej, wszystkie te rzeczywistości eklezjalne także służą komunii między różnymi Kościołami partykularnymi.

V

KOMUNIA EKLEZJALNA I EKUMENIZM

17. "Kościół wie, że z licznych powodów jest związany z tymi, którzy będąc ochrzczeni noszą zaszczytne imię chrześcijan, ale nie wyznają pełnej wiary lub nie zachowują jedności wspólnoty pod zwierzchnictwem następcy Piotra"(72). W Kościołach i niekatolickich Wspólnotach chrześcijańskich istnieją rzeczywiście liczne elementy Kościoła Chrystusowego, które pozwalają nam z radością i nadzieją dostrzec łączącą nas z nimi pewną komunię, chociaż niedoskonałą(73).

Komunia taka zachodzi przede wszystkim z wschodnimi Kościołami pra-wosławnymi; chociaż są odłączone od Stolicy Piotrowej, pozostają złączone z Koś-ciołem katolickim ścisłymi więzami, którymi są sukcesja apostolska i ważnie spra-wowana Eucharystia, i dlatego zasługują na miano Kościołów partykularnych(74). "Przez sprawowanie Eucharystii Pana w tych poszczególnych Kościołach buduje się i wzrasta Kościół Boży"(75), ponieważ w każdej ważnie sprawowanej Eucharystii rzeczywiście uobecnia się jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół(76).

Ponieważ jednak komunia z Kościołem powszechnym, reprezentowanym przez następcę Piotra, nie jest zewnętrznym uzupełnieniem Kościoła partykularnego, ale jednym z jego wewnętrznych i konstytutywnych elementów, oznacza to, że te czcigodne wspólnoty chrześcijańskie noszą także ranę na swoim byciu Kościołem partykularnym. Rana jest jeszcze głębsza we wspólnotach kościelnych, które nie zachowały sukcesji apostolskiej i ważnie sprawowanej Eucharystii. Sytuacja ta jest również raną dla Kościoła katolickiego, powołanego przez Pana, by stać się dla wszystkich "jedną owczarnią i jednym pasterzem"(77), o ile przeszkadza w pełnym urzeczywistnieniu się jego powszechności w historii.

18. Sytuacja ta usilnie wzywa wszystkich do podjęcia ekumenicznego dzieła budowania pełnej komunii w jedności Kościoła; tej jedności, "której Chrystus od początku udzielił swojemu Kościołowi; wierzymy, że jedność ta istnieje w sposób nieutracalny w Kościele katolickim, oraz ufamy, że każdego dnia wzrasta coraz bardziej aż do skończenia wieków"(78). W tym ekumenicznym dziele pierwszorzędne znaczenie mają modlitwa, pokuta, studium, dialog i współpraca, aby ciągłe nawracanie się do Pana umożliwiło wszystkim uznanie, że Prymat Piotra trwa w jego następcach, Biskupach Rzymu, i dostrzeżenie, że posługa Piotrowa jest realizowana tak, jak chciał tego Pan - jako powszechna służba apostolska, obecna we wszystkich Kościołach od wewnątrz, która zachowując swoją istotę z ustanowienia Bożego może wyrażać się na różne sposoby, stosownie do czasów i miejsc, jak to poświadcza historia.

ZAKOŃCZENIE

19. Błogosławiona Dziewica Maryja jest wzorem komunii eklezjalnej w wierze, w miłości i w zjednoczeniu z Chrystusem(79). "Zawsze obecna w misterium Chrystusa"(80) jest Ona, pośród Apostołów, w samym sercu rodzącego się Kościoła(81) i Kościoła wszystkich czasów. Rzeczywiście "Kościół był zgromadzony na górze (w wieczerniku) z Maryją, która była Matką Jezusa, i z Jego braćmi. Nie można więc mówić o Kościele, jeśli nie jest w nim obecna Maryja, Matka Pana, z Jego braćmi"(82).

W zakończeniu niniejszego Listu, Kongregacja Nauki Wiary, przywołując końcowe słowa Konstytucji Lumen gentium(83), wzywa wszystkich biskupów i za ich pośrednictwem wszystkich wiernych, szczególnie teologów, by zawierzyli wstawiennictwu Błogosławionej Dziewicy swoją troskę o komunię i teologiczną refleksję nad komunią.

W czasie audiencji, udzielonej niżej podpisanemu Kardynałowi Prefektowi, Jego Świątobliwość Jan Paweł II zatwierdził niniejszy List, uchwalony na zebraniu plenarnym Kongregacji Nauki Wiary, i nakazał jego opublikowanie.

Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 28 maja 1992 r.

JOSEPH Kard. RATZINGER
Prefekt

+ ALBERTO BOVONE
Abp tyt. Cezarei Numidyjskiej
Sekretarz

1. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 4, 8, 13-15, 18, 21, 24-25; Konst. Dei Verbum, 10; Konst. Gaudium et spes, 32; Dekr. Unitatis redintegratio, 2-4, 14-15, 17-19, 22.

2. Por. II NADZWYCZAJNY SYNOD BISKUPÓW (1985), Relatio finalis, II, C, 1.

3. PAWEŁ VI, Przemówienie na otwarcie drugiej sesji Soboru Watykańskiego II (29 września 1963): AAS 55 (1963) 848. Por. na przykład perspektywy pogłębienia wskazane przez MIĘDZYNARODOWĄ KOMISJĘ TEOLOGICZNĄ: Themata selecta de Ecclesiologia, w: Documenta (1969-1985), Lib. Ed. Vaticana 1988, 462-559.

4. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Biskupów Stanów Zjednoczonych (16 września 1987), 1: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, X/3 (1987) 553.

5. 1 J 1, 3: "Oznajmiamy wam, cośmy ujrzeli i usłyszeli, abyście i wy mieli współuczestnictwo z nami. A mieć z nami współuczestnictwo znaczy: mieć je z Ojcem i z Jego Synem Jezusem Chrystusem". Por. także 1 Kor 1, 9; JAN PAWEŁ II, Adhort. Apost. Christifideles laici, 19: AAS 81 (1989) 422-424; II NADZWYCZAJNY SYNOD BISKUPÓW (1985), Relatio finalis, II, C, 1.

6. Por. Flp 3, 20-21; Kol 3, 1-4; SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 48.

7. 2 Kor 5, 6. Por. Konst. Lumen gentium, 1.

8. Por. tamże, 7; PIUS XII, Encykl. Mystici Corporis: AAS 35 (1943) 200n.

9. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 11.

10. ŚW. CYPRIAN, De Oratione Dominica, 23: PL 4, 553; por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 4.

11. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 9.

12. Por. 2 P 1, 4.

13. Por. 2 Kor 1, 7.

14. Por. Ef 4, 13; Flm 6.

15. Por. Flp 2, 1.

16. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 25-27.

17. Por. Mt 28, 19-20; J 17, 21-23; Ef 1, 10; SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 9, 13, 17; Dekr. Ad gentes, 1, 5; ŚW. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 16, 6.22, 1-3: PG 7, 925-926. 955-958.

18. ŚW. CYPRIAN, Epist. ad Magnum, 6: PL 3, 1142.

19. Ef 4, 4-5: "Jedno jest Ciało i jeden Duch, bo też zostaliście wezwani do jednej nadziei, jaką daje wasze powołanie. Jeden jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest". Por. także Mk 16, 16.

20. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 7. Eucharystia jest sakramentem "za pośrednictwem którego w tej samej chwili łączy się cały Kościół": ŚW. AUGUSTYN, Contra Faustum, 12, 20: PL 42, 265. "W naszym uczestnictwie w Ciele i w Krwi Chrystusa nie chodzi o nic innego jak tylko o to, byśmy stali się tym, co przyjmujemy": ŚW. LEON WIELKI, Sermo 63, 7: PL 54, 357.

21. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 3 i 11; ŚW. JAN CHRYZOSTOM, In 1 Cor. hom., 24, 2: PG 61, 200.

22. Por. DS 19; 26-30.

23. Por. 1 Kor 12, 25-27; Ef 1, 22-23; 3, 3-6.

24. Dz 4, 32.

25. Por. Dz 2, 42.

26. Por. Rz 8, 15-16.26; Ga 4, 6; SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 4.

27. Św. TOMASZ Z AKWINU, De Veritate, q. 29, a. 4 c. "Pan Jezus ukrzyżowany i uwielbiony wylał przyobiecanego Ducha, przez którego lud Nowego Przymierza, będący Kościołem, wezwał oraz zgromadził w jedności wiary, nadziei i miłości" (SOB. WAT. II, Dekr. Unitatis redintegratio, 2).

28. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 49.

29. Por. Hbr 7, 25.

30. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 50, 66.

31. Por. Mt 16, 18; 1 Kor 12, 28.

32. Por. Dz 8, 1; 11, 22; 1 Kor 1, 2; 16, 19; Ga 1, 22; Ap 2, 1.8.

33. Por. PAPIESKA KOMISJA BIBLIJNA, Unité et diversité dans l'Eglise, Lib. Ed. Vaticana 1989, szczególnie 14-28.

34. SOB. WAT. II, Lumen gentium, 23; por. Dekr. Ad gentes, 20.

35. SOB. WAT. II, Dekr. Christus Dominus, 11.

36. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 23. Por. ŚW. HILARY Z POITIERS, In Psalm., 14, 3: PL 9, 301; ŚW. GRZEGORZ WIELKI, Moralia, IV, 7, 12: PL 75, 643.

37. Por. PAWEŁ VI, Adhort. Apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), 64: AAS 68 (1976) 54-55.

38. SOB. WAT. II, Dekr. Christus Dominus, 6.

39. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (20 grudnia 1990), 9: AAS 83 (1991) 745-747.

40. SOB. WAT. II, Dekr. Christus Dominus, 11.

41. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Biskupów Stanów Zjednoczonych (16 września 1987), 3: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, X/3 (1987) 555.

42. Por. ŚW. KLEMENS RZYMSKI, Epist. II ad Cor., 14, 2: Funk 1, 200; PASTERZ HERMASA, Vis. 2, 4: PG 2, 897-900.

43. Dz 2, 1n. ŚW. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 17, 2 (PG 7, 929-930): "w dniu Pięćdziesiątnicy (...) wszystkie narody (...) stały się cudownym chórem, by zaśpiewać Bogu doskonale brzmiącą pieśń chwały, ponieważ Duch Święty usunął różnice, wyeliminował fałszywe głosy i przekształcił zgodność ludów w pwierwociny na ofiarę Bogu". Por. także ŚW. FULGENCJUSZ Z RUSPE, Sermo 8 in Pentecoste, 2-3: PL 65, 743-744.

44. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 23: "[Kościoły partykularne]... w których i z których istnieje jeden i jedyny Kościół katolicki". Nauczanie to rozwija się w ciągłości z przyjętym już wcześniej, na przykład przez PIUSA XII w Encykl. Mystici Corporis, AAS 35 (1943) 211: "w których istnieje i z których jest złożony Kościół katolicki".

45. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (20 grudnia 1990), 9: AAS 83 (1991) 745-747.

46. Por. Ga 3, 28.

47. Por. na przykład K.P.K., Kan. 107.

48. ŚW. JAN CHRYZOSTOM, In Ioann. hom., 65, 1 (PG 59, 361): "mieszkaniec Rzymu wie, że Hindusi są członkami jego ciała". Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 13.

49. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 26; ŚW. AUGUSTYN, In Ioann. Ev. Tract., 26, 13: PL 35, 1612-1613.

50. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 18, 21, 22. Por. także ŚW. CYPRIAN, De unitate Ecclesiae, 5: PL 4, 516-517; ŚW. AUGUSTYN, In Ioann. Ev. Tract., 46, 5: PL 35, 1730.

51. ŚW. IGNACY Z ANTIOCHII, Epist. ad Rom., prol.: PG 5, 685; por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 13.

52. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 22.

53. Tamże, 23. Por. SOB. WAT. I, Konst. Pastor aeternus: DS 3051-3057; ŚW. CYPRIAN, De unitate Ecclesiae, 4: PL 4, 512-515.

54. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 20; ŚW. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 3, 1-3: PG 7, 848-849; ŚW. CYPRIAN, Epist. 27, 1: PL 4, 305-306; ŚW. AUGUSTYN, Contra advers. legis et prophet., 1, 20, 39: PL 42, 626.

55. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 23.

56. Tamże, 22; por. także 19.

57. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (20 grudnia 1990), 9: AAS 83 (1991) 745-747.

58. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Biskupów Stanów Zjednoczonych (16 września 1987), 4: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, X/3 (1987) 556.

59. Por. SOB. WAT. I, Konst. Pastor aeternus, c. 3: DS 3064; SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 22.

60. Por. JAN PAWEŁ II, Przemówienie do Biskupów Stanów Zjednoczonych, 9: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, X/3 (1987) 558.

61. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 26; ŚW. IGNACY Z ANTIOCHII, Epist. ad Philadel., 4: PG 5, 700; Epist. ad Smyrn., 8: PG 5, 713.

62. Por. MSZAŁ RZYMSKI, Trzecia Modlitwa Eucharystyczna.

63. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 8.

64. JAN PAWEŁ II, Przemówienie w czasie audiencji ogólnej (27 września 1989), 2: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, XII/2 (1989) 679.

65. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 23.

66. Por. tamże, 13.

67. Por. SOB. WAT. II, Dekr. Christus Dominus, 8.

68. Kol 3, 14. ŚW. TOMASZ Z AKWINU, Exposit. in Symbol. Apost., a. 9: "Kościół jest jeden (...) przez jedność miłości, ponieważ wszyscy są złączeni w miłości Bożej, a między sobą w miłości wzajemnej".

69. Por. SOB. WAT. II, Dekr. Christus Dominus, 10.

70. Por. tamże, 15.

71. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 44.

72. Tamże, 15.

73. Por. SOB. WAT. II, Dekr. Unitatis redintegratio, 3, 22; Konst. Lumen gentium, 13.

74. Por. SOB. WAT. II, Dekr. Unitatis redintegratio, 14, 15.

75. Tamże, 15.

76. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 5, 14.

77. J 10, 16.

78. SOB. WAT. II, Dekr. Unitatis redintegratio, 4.

79. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 63, 68; ŚW. AMBROŻY, Exposit. in Luc., 2, 7: PL 15, 1555; ŚW. IZAAK STELLA, Sermo 27: PL 194, 1778-1779; RUPERT Z DEUTZ, De Vict. Verbi Dei, 12, 1: PL 169, 1464-1465.

80. JAN PAWEŁ II, Encykl. Redemptoris Mater, 19: AAS 79 (1987) 384.

81. Por. Dz 1, 14; JAN PAWEŁ II, Encykl. Redemptoris Mater, 26: AAS 79 (1987) 396.

82. ŚW. CHROMACJUSZ Z AKWILEI, Sermo 30, 1: SCh 164, 134. Por. PAWEŁ VI, Adhort. Apost. Marialis cultus (2 lutego 1974), 28: AAS 66 (1974) 141.

83. Por. SOB. WAT. II, Konst. Lumen gentium, 69.