[AR - BE - CS - DE - EN - ES - FR - IT - HU - LA - LV - PT - SW - ZH]

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

Раздзел І

ТАЯМНІЦА КАСЦЁЛА

1. Хрыстус — святло народаў. Таму Святы Сабор, сабраны ў Духу Святым, моцна жадае, абвяшчаючы Евангелле ўсякаму стварэнню (пар. Мк 16, 15), асвятліць усіх людзей святлом Хрыста, якое ззяе на абліччы Касцёла. У сваю чаргу Касцёл, паколькі з’яўляецца ў Хрысце як бы сакрамэнтам, або знакам і прыладай унутранага яднання з Богам і еднасці ўсяго чалавецтва, жадае, верна працягваючы вучэнне папярэдніх Сабораў, дакладней растлумачыць вернікам і ўсяму свету сваю сутнасць і паўсюдную місію. Умовы нашага часу робяць гэты абавязак Касцёла асабліва актуальным: каб усе без выключэння людзі, цесна аб’яднаныя сёння грамадскімі, тэхнічнымі і культурнымі сувязямі, дасягнулі таксама поўнай еднасці ў Хрысце.

2. Спрадвечны Айцец паводле абсалютна свабоднай і таямнічай задумы сваёй мудрасці і дабрыні стварыў увесь свет, вырашыў узняць людзей да ўдзелу ў Божым жыцці і не пакінуў іх пасля грэхападзення ў Адаме, але няспынна даваў ім дапамогу для збаўлення дзеля Хрыста Адкупіцеля, які «з’яўляецца вобразам нябачнага Бога, першародным сярод усякага стварэння» (Клс 1, 15). Усіх выбраных Айцец перад вякамі «наперад пазнаў і прадвызначыў быць падобнымі да вобраза свайго Сына, каб Ён быў першародным між многімі братамі» (Рым 8, 29). Веруючых у Хрыста Ён вырашыў сабраць у святым Касцёле, які ўжо ад пачатку свету прадказаны ў вобразах, цудоўным чынам падрыхтаваны ў гісторыі ізраэльскага народу і ў Старым Запавеце(1), устаноўлены ў апошнія часы, абвешчаны праз спасланне Духа Святога і слаўна споўніцца ў канцы вякоў. Вось тады, як чытаем у святых айцоў, усе справядлівыя, пачынаючы з Адама, «ад справядлівага Абэля аж да апошняга выбранага»(2) будуць сабраныя Айцом у паўсюдным Касцёле.

3. Прыйшоў тады Сын, пасланы Айцом, які выбраў нас у Ім да стварэння свету і прадвызначыў для ўсынаўлення, паколькі Айцу спадабалася аднавіць у Ім усё (пар. Эф 1, 4-5 і 10). Таму Хрыстус, каб выканаць волю Айца, даў пачатак Нябеснаму Валадарству на зямлі і адкрыў нам Яго таямніцу, а сваёй паслухмянасцю здзейсніў адкупленне. Касцёл, або валадарства Хрыста, ужо цяпер прысутнічае ў таямніцы і дзякуючы Божай моцы бачна пашыраецца ў свеце. Гэты пачатак і рост сімвалізуюць вада і кроў, якія выцякаюць з прабітага боку ўкрыжаванага Езуса (пар. Ян 19, 34), а прадказваюцца ў словах Пана пра час Яго смерці на крыжы: «Я, калі буду ўзняты над зямлёю, усіх прыцягну да сябе» (Ян 12, 32). Заўсёды, калі на алтары прыносіцца крыжовая ахвяра, у якой «Пасха нашая, Хрыстус, ахвяраваны за нас» (1 Кар 5, 7), здзяйсняецца справа нашага адкуплення. У той жа час у сакрамэнце эўхарыстычнага Хлеба выяўляецца і ажыццяўляецца еднасць вернікаў, якія складаюць у Хрысце адно цела (пар. 1 Кар 10, 17). Усе людзі пакліканы да гэтага яднання з Хрыстом — святлом свету, ад якога мы паходзім, праз якое жывем і да якога імкнемся.

4. Калі здзейснілася справа, якую Айцец даручыў Сыну выканаць на зямлі (пар. Ян 17, 4), у дзень Пяцідзесятніцы Дух Святы быў пасланы няспынна асвячаць Касцёл, каб вернікі праз Хрыста мелі ў адным Духу доступ да Айца (пар. Эф 2, 18). Ён сам ёсць духам жыцця, або крыніцай вады, якая цячэ ў жыццё вечнае (пар. Ян 4, 14; 7, 38-39); праз Яго Айцец ажыўляе людзей, памерлых праз грэх, пакуль не ўваскрасіць іх смяротныя целы ў Хрысце (пар. Рым 8, 10-11). Дух жыве ў Касцёле, а таксама ў сэрцах вернікаў, як у святыні (пар. 1 Кар 3, 16; 6, 19), у іх моліцца і дае сведчанне ўсынаўлення (пар. Гал 4, 6; Рым 8, 15-16 і 26). Ведучы Касцёл да ўсёй праўды (пар. Ян 16, 13) і яднаючы яго ў супольнасці (in communione) і служэнні, надзяляе яго рознымі іерархічнымі і харызматычнымі дарамі, накіроўвае яго і аздабляе сваімі пладамі (пар. Эф 4, 11-12; 1 Кар 12, 4; Гал 5, 22). Моцай Евангелля Ён захоўвае Касцёл маладым, няспынна абнаўляе яго і вядзе да дасканалай еднасці са сваім Абраннікам(3). Сапраўды, Дух і абранніца кажуць Пану Езусу: «Прыйдзі!» (пар. Ап 22, 17).

Так увесь Касцёл паўстае як «народ, з’яднаны еднасцю Айца і Сына, і Духа Святога»(4).

5. Таямніца святога Касцёла выяўляецца ў яго заснаванні. Бо Пан Езус даў пачатак свайму Касцёлу, прапаведуючы шчаслівую навіну, а менавіта прыйсце Божага Валадарства, здаўна абяцанага ў Пісанні: «Настаў час і наблізілася Валадарства Божае» (Мк 1, 15; пар. Мц 4, 17). Гэтае Валадарства ззяе людзям у слове, справах і прысутнасці Хрыста. Менавіта слова Пана параўноўваецца з зернем, пасеяным на раллі (пар. Мк 4, 14): тыя, хто з верай слухае Яго і далучаецца да малога статку Хрыста (пар. Лк 12, 32), атрымалі ўжо само Валадарства. Пасля зерне ўзыходзіць сваімі сіламі і расце аж да часу жніва (пар. Мк 4, 26-29). Таксама цуды сведчаць, што Валадарства Езуса ўжо настала на зямлі: «Калі Я пальцам Божым выганяю злых духаў, то прыйшло да вас Божае Валадарства» (Лк 11, 20; пар. Мц 12, 28). Аднак перадусім Валадарства паказваецца ў самой асобе Хрыста, Сына Божага і Сына Чалавечага, які прыйшоў «служыць і аддаць жыццё сваё для адкуплення многіх» (Мк 10, 45).

Калі Езус, прыняўшы крыжовую смерць за людзей, уваскрос, Ён з’явіўся як Пан, Месія і Святар, устаноўлены навекі (пар. Дз 2, 36; Гбр 5, 6; 7, 17-21), а таксама спаслаў вучням Духа, абяцанага Айцом (пар. Дз 2, 33). Таму Касцёл, атрымаўшы дары ад свайго Заснавальніка і верна выконваючы Яго запаведзі любові, пакоры і адрачэння, атрымлівае місію абвяшчэння і пашырэння Валадарства Хрыста і Бога сярод усіх народаў і з’яўляецца парасткам і пачаткам гэтага Валадарства на зямлі. У той жа час, паволі ўзрастаючы, ён тужыць па цалкам дасканалым Валадарстве і з усіх сіл спадзяецца і прагне з’яднання са сваім Валадаром у славе.

6. Як у Старым Запавеце аб’яўленне Валадарства часта прадстаўляецца ў правобразах, так і цяпер унутраная натура Касцёла пазнаецца намі ў розных вобразах, узятых з пастырскага жыцця, земляробства, будаўніцтва ці з сямейнага жыцця і заручынаў, якія прадстаўлены ў кнігах прарокаў.

Так, Касцёл з’яўляецца аўчарняй, адзінай і абавязковай брамай якой ёсць Хрыстус (пар. Ян 10, 1-10). З’яўляецца таксама статкам, пастырам якога абяцаў стаць сам Бог (пар. Іс 40, 11; Эзх 34, 11 і наст.). Хоць гэтым статкам кіруюць пастыры-людзі, яго авечак няспынна вядзе і ўмацоўвае сам Хрыстус, Добры Пастыр і Кіраўнік пастыраў (пар. Ян 10, 11; 1 П 5, 4), які жыццё сваё аддаў за авечак (пар. Ян 10, 11-15).

Касцёл з’яўляецца нівай, або раллёй Божай (пар. 1 Кар 3, 9). На гэтай раллі расце старая аліва, святым карэннем якой былі патрыярхі і ў якой здзейснілася і яшчэ здзейсніцца прымірэнне юдэяў і язычнікаў (пар. Рым 11, 13-26). Нябесны Земляроб пасадзіў Касцёл як адборны вінаграднік (пар. Мц 21, 33-43; пар. Іс 5, 1 і наст.). Хрыстус — сапраўдная вінаградная лаза — дае жыццё і ўрадлівасць парасткам, а менавіта нам, каторыя праз Касцёл трываюць у Ім самім, і без Яго мы не можа нічога зрабіць (пар. Ян 15, 1-5).

Часта Касцёл называецца таксама будовай Божай (пар. 1 Кар 3, 9). Пан сам параўнаў сябе з каменем, які адкінулі будаўнікі і які стаў галавою вугла (пар. Мц 21, 42; пар. Дз 4, 11; 1 П 2, 7; Пс 119 [118], 22). На гэтым падмурку Апосталы будуюць Касцёл (пар. 1 Кар 3, 11), з Яго таксама Касцёл чэрпае сваю трываласць і з’яднанасць. Гэтая будова мае розныя назвы: дом Бога (1 Цім 3, 15), у якім уласна жыве Яго сям’я; жыллё Бога ў Духу (пар. Эф 2, 19-22); «скінія Бога з людзьмі» (Ап 21, 3). Перадусім жа гэта святая святыня, прадстаўленая ў святых камянях, якую ўсхваляюць святыя Айцы і якая ў Літургіі небеспадстаўна атаясамліваецца са святым Горадам, новым Ерузалемам(5). У ім мы яшчэ тут, на зямлі, будуемся як жывыя камяні (пар. 1 П 2, 5). Ян сузірае гэты святы Горад, калі ён у час аднаўлення свету сыходзіць з неба ад Бога, «падрыхтаваны, быццам нявеста, прыбраная для свайго жаніха» (Ап 21, 1 і наст.).

Касцёл, які завецца таксама «вышнім Ерузалемам» і «нашай маці» (Гал 4, 26; пар. Ап 12, 17), апісваецца як беззаганная абранніца беззаганнага Баранка (пар. Ап 19, 7; 21, 2 і 9; 22, 17), якую Хрыстус палюбіў і аддаў сябе за яе, каб асвяціць яе (пар. Эф 5, 25-26); якую аб’яднаў з сабой вечнай непарыўнай повяззю і няспынна жывіць і даглядае яе (пар. Эф 5, 29). Нарэшце, ачысціўшы Касцёл, Хрыстус пажадаў мець яго з’яднаным з сабой і падпарадкаваным у любові і вернасці (пар. Эф 5, 24). Нарэшце, Ён навекі шчодра адарыў яго нябеснымі дабротамі, каб мы зразумелі любоў да нас Бога і Хрыста, якая пераўзыходзіць усякае разуменне (пар. Эф 3, 19). Пакуль жа, на гэтай зямлі, Касцёл пілігрымуе далёка ад Пана (пар. 2 Кар 5, 6) і знаходзіцца тут як выгнаннік, шукаючы і любячы тое, што ў вышынях, дзе знаходзіцца Хрыстус, які сядзіць праваруч Бога, дзе жыццё Касцёла было схавана з Хрыстом у Богу аж да моманту, калі ён з’явіцца са сваім Абраннікам у славе (пар. Клс 3, 1-4).

7. Перамогшы смерць сваёй смерцю і ўваскрасеннем, Божы Сын у чалавечай натуры, прынятай Ім, адкупіў чалавека і ператварыў яго ў новае стварэнне (пар. Гал 6, 15; 2 Кар 5, 17). Удзяляючы свайго Духа, Ён устанавіў містычным чынам сваё цела са сваіх братоў, пакліканых з усіх народаў.

У гэтым целе Хрыстова жыццё праліваецца на вернікаў, якія праз сакрамэнты таемным і сапраўдным чынам яднаюцца з укрыжаваным і праслаўленым Хрыстом(6). Праз хрост мы прыпадабняемся да Хрыста, «бо ўсе мы адным Духам ахрышчаныя ў адно цела» (1 Кар 12, 13). Гэты святы абрад выяўляе і ажыццяўляе наша далучэнне да смерці і ўваскрасення Хрыста: «Мы пахаваныя разам з Ім хрышчэннем у смерць, бо калі мы паяднаныя з Ім падабенствам смерці Ягонай, то павінны быць паяднаныя і падабенствам уваскрасення» (Рым 6, 4-5). Па-сапраўднаму ўдзельнічаючы ў целе Пана праз ламанне эўхарыстычнага Хлеба, мы ўзвышаемся да еднасці з Ім і паміж сабой. «Адзін ёсць хлеб, адно цела — мы многія. Бо мы ўсе саўдзельнікі аднаго хлеба» (1 Кар 10, 17). Так усе мы — часткі гэтага цела (пар. 1 Кар 12, 27), а «паасобку адзін для аднаго — часткі» (Рым 12, 5).

Як усе часткі чалавечага цела, хоць іх і шмат, утвараюць адно цела, так і верныя ў Хрысце (пар. 1 Кар 12, 12). Таксама ў будове Хрыстовага цела існуе разнастайнасць частак і функцый. Той самы Дух удзяляе дзеля карысці Касцёла свае разнастайныя дары паводле свайго багацця і згодна з патрэбамі служэння (пар. 1 Кар 12, 1-11). Сярод гэтых дароў вылучаецца ласка Апосталаў, аўтарытэту якіх сам Дух падпарадкоўвае нават харызматыкаў (пар. 1 Кар 14). Той жа Дух, з’ядноўваючы сабою цела, сваёй моцай і ўнутранай сувяззю членаў утварае і актывізуе ўзаемную любоў сярод вернікаў. Таму, калі пакутуе адна частка, разам з ёй пакутуюць усе часткі; калі ўшаноўваецца адна частка, разам з ёй цешацца ўсе часткі (пар. 1 Кар 12, 26).

Хрыстус — Галава гэтага цела. Ён — вобраз нябачнага Бога, і ў Ім створана ўсё. Ён існуе перад усім, і ўсё заключаецца ў Ім. Ён — Галава цела, якім ёсць Касцёл. Ён пачатак, Першародны сярод памерлых, каб ва ўсім меў першынство (пар. Клс 1, 15-18). Веліччу сваёй моцы Ён пануе над нябесным і зямным, сваёй недасяжнай дасканаласцю і дзеяннем напаўняе ўсё цела багаццем сваёй славы (пар. Эф 1, 18-23)(7).

Да Яго павінны прыпадабняцца іншыя часткі, пакуль у іх не сфарміруецца Хрыстус (пар. Гал 4, 19). Таму мы, сфарміраваныя разам з Ім, памерлыя і ўваскрэшаныя разам з Ім, дапушчаны да таямніц Яго жыцця, пакуль не будзем валадарыць разам з Ім (пар. Флп 3, 21; 2 Цім 2, 11; Эф 2, 6; Клс 2, 12 і г. д.). Пілігрымуючы дагэтуль па зямлі Ягонымі слядамі сярод нядолі пера­следу і аб’яднаныя з Яго мукай, як цела з Галавой, мы церпім разам з Ім, каб разам з Ім праславіцца (пар. Рым 8, 17).

Ад Яго «ўсё цела, якое падтрымліваецца і ўмацоўваецца суставамі і сухажыллямі, узрастае ростам Божым» (Клс 2, 19). Ён сам у сваім целе, гэта значыць у Касцёле, няспынна размяркоўвае дары служэнняў, праз якія Ягонай моцай мы аказваем адно аднаму паслугі дзеля збаўлення, каб, здзяйсняючы праўду ў любові, мы ва ўсім узрасталі ў таго, хто ёсць нашай Галавой (пар. Эф 4, 11-16).

Каб мы няспынна аднаўляліся ў Ім (пар. Эф 4, 23), Ён удзяліў нам свайго Духа, які, будучы адным і тым жа ў Галаве і частках цела, так ажыўляе, аб’ядноўвае і рухае ўсё цела, што Яго дзеянне святыя Айцы маглі параўноўваць з функцыяй, якую выконвае ў чалавечым целе пачатак жыцця, або душа(8).

Хрыстус любіць Касцёл як сваю абранніцу, стаўшы ўзорам мужа, які любіць сваю жонку як уласнае цела (пар. Эф 5, 25-28). Сам жа Касцёл падпарадкаваны сваёй Галаве (тамсама 5, 23-24). Паколькі «ў Ім цялесна жыве ўся паўната Боскасці» (Клс 2, 9), Хрыстус напаўняе сваімі боскімі дарамі (пар. Эф 1, 22-23) Касцёл, каб ён, будучы Яго целам і паўнатой, скіроўваўся і прыходзіў да ўсёй Божай паўнаты (пар. Эф 3, 19).

8. Хрыстус, адзіны Пасрэднік, устанавіў і няспынна падтрымлі­вае тут, на зямлі, свой святы Касцёл, супольнасць веры, надзеі і любові, як бачную структуру(9), пасылаючы праз яго праўду і ласку для ўсіх. Супольнасць, забяспечаная іерархічнымі органамі, і Містычнае цела Хрыста, бачны сход і духоўная супольнасць, зямны Касцёл і Касцёл, надзелены нябеснымі дарамі, не могуць разумецца як дзве асобныя рэчы; наадварот, яны ўтвараюць адну складаную рэчаіснасць, якая вырастае з Боскага і чалавечага элементаў(10). Таму паводле блізкай аналогіі ён прыпадабняецца таксама да таямніцы ўцелаўлёнага Слова. Як чалавечая натура, атрыманая Божым Словам, непарыўна звязана з Ім і служыць жывой прыладай збаўлення, так і грамадская структура Касцёла служыць жыццядайнаму Хрыстоваму Духу дзеля ўзрастання цела (пар. Эф 4, 16)(11).

Гэта і ёсць адзіны Хрыстовы Касцёл, які мы вызнаем у Сімвале веры як адзін, каталіцкі і апостальскі(12), які наш Збаўца пасля свайго ўваскрасення наказаў пасвіць Пятру (пар. Ян 21, 17), даручаючы яму і іншым Апосталам пашыраць яго і кіраваць ім (пар. Мц 28, 18 наст.), і які ўстанавіў навекі як калону і падмурак праўды (пар. 1 Цім 3, 15). Гэты Касцёл, заснаваны і ўладкаваны на гэтым свеце як супольнасць, трывае (subsistit) у каталіцкім Касцёле, якім кіруе наступнік Пятра і біскупы, якія застаюцца з ім у супольнасці (communio)(13), хоць па-за яго складам знаходзіцца шмат элементаў асвячэння і праўды, якія, як уласцівыя дары Хрыстовага Касцёла, схіляюць да каталіцкай еднасці.

Як Хрыстус здзейсніў справу адкуплення ва ўбостве і сярод пераследу, так і Касцёл пакліканы ісці тым жа шляхам, каб удзяліць людзям плён збаўлення. Езус Хрыстус, «будучы ў постаці Бога... выракся самога сябе, прыняўшы постаць слугі» (Флп 2, 6-7) і дзеля нас «стаў бедным, хоць быў багаты» (2 Кар 8, 9). Так і Касцёл, хоць для выканання сваёй місіі патрабуе чалавечых сродкаў, пабудаваны не для пошукаў зямной славы, а для пашырэння таксама сваім прыкладам пакоры і самаахвярнасці. Хрыстус быў пасланы Айцом «абвяшчаць добрую навіну ўбогім... аздараўляць змучаных сэрцам» (Лк 4, 18), «выратаваць тое, што загінула» (Лк 19, 10). Падобна і Касцёл акружае любоўю ўсіх прыгнечаных чалавечай слабасцю, больш за тое, ва ўбогіх і церпячых бачыць вобраз свайго ўбогага і церпячага Заснавальніка, стараецца дапамагчы ім у нядолі і імкнецца ў іх служыць Хрысту. Паколькі Хрыстус, «святы, нявінны, беззаганны» (Гбр 7, 26), не ведаў граху (пар. 2 Кар 5, 21), а прыйшоў толькі для ўміласціўлення за грахі народу (пар. Гбр 2, 17), таму Касцёл, які абхоплівае ў сваім улонні грэшнікаў, ёсць святым, але ў той жа час заўсёды патрабуе ачышчэння і пастаянна ідзе шляхам пакаяння і аднаўлення.

Касцёл «сярод пераследу з боку свету і суцяшэння ад Бога ідзе далей у сваім пілігрымаванні»(14), абвяшчаючы крыж і смерць Пана, пакуль Ён не прыйдзе (пар. 1 Кар 11, 26). Ён умацоўваецца сілай уваскрэслага Пана, каб з цярплівасцю і любоўю пераадольваць свае знешнія і ўнутраныя нядолі і цяжкасці і верна адкрываць у свеце Яго таямніцу, хоць яшчэ і ўкрытую, пакуль яна ўрэшце не аб’явіцца ў поўным святле.

Раздзел ІІ

НАРОД БОЖЫ

9. У любы час і ў любым народзе Богу прыемны кожны, хто баіцца Яго і чыніць справядлівасць (пар. Дз 10, 35). Аднак Богу спадабалася асвячаць і збаўляць людзей не паасобку, выключыўшы ўсякую ўзаемасувязь паміж імі, а ўтварыць з іх народ, які б пазнаваў Яго ў праўдзе і свята служыў Яму. Таму Бог выбраў сабе народ Ізраэля, з якім заключыў запавет і які паступова навучаў, аб’яўляючы ў ягонай гісторыі сябе самога і план сваёй волі, і асвячаючы яго для сябе. Аднак усё гэта адбылося як падрыхтоўка і як правобраз таго новага і дасканалага запавету, які мусіў быць заключаны ў Хрысце, а таксама паўнейшага аб’яўлення, якое павінна было здзейсніць само ўцелаўлёнае Божае Слова. «Вось надыходзяць дні, — кажа Пан, — калі ўстанаўлю з домам Ізраэля новы запавет… Укладу закон Мой у нутро іхняе і напішу яго на іхніх сэрцах, і буду ім Богам, а яны будуць Маім народам… Бо ўсе, ад найменшага да найбольшага з іх, пазнаюць Мяне» (Ер 31, 31-34). Хрыстус устанавіў гэты новы запавет, а менавіта новы запавет у сваёй Крыві (пар. 1 Кар 11, 25), ствараючы з юдэяў і язычнікаў новы народ, які не паводле цела, але дзякуючы Духу павінен быў зрасціся ў адзінства і быць новым Божым народам. Бо той, хто верыць у Хрыста, адроджаны не з тленнага насення, а з нятленнага праз слова Бога жывога (пар. 1 П 1, 23), не з цела, але з вады і Духа Святога (пар. Ян 3, 5-6), устаноўлены нарэшце як «выбраны род, каралеўскае святарства, народ святы, люд, узяты Богам ва ўласнасць… калісьці не народ, а цяпер народ Божы» (1 П 2, 9-10).

Галавой гэтага месіянскага народу з’яўляецца Хрыстус, «які быў выданы за грахі нашыя і ўваскрэшаны дзеля апраўдання нашага» (Рым 4, 25), а цяпер, атрымаўшы імя па-над усякае імя, Ён валадарыць у славе на нябёсах. Гэты народ мае годнасць і свабоду дзяцей Божых, у сэрцах якіх Дух Святы жыве, быццам у святыні. Яго законам стала новая запаведзь: любіць, як Хрыстус палюбіў нас (пар. Ян 13, 34). Урэшце, яго мэта — Божае Валадарства, распачатае на зямлі самім Богам, якое павінна пашырацца далей, пакуль у канцы вякоў яно не будзе Ім споўнена, калі з’явіцца Хрыстус — жыццё наша (пар. Клс 3, 4), а «само стварэнне вызвалена будзе з няволі тлення дзеля свабоды хвалы дзяцей Божых» (Рым 8, 21). Такім чынам, той месіянскі народ, хоць і не ахоплівае цяпер усіх людзей, а часта нават аказваецца малой групай, з’яўляецца аднак магутным зачаткам еднасці, надзеі і збаўлення для ўсяго чалавецтва. Устаноўлены Хрыстом для супольнасці жыцця, любові і праўды, ён выкарыстоўваецца Ім як інструмент збаўлення ўсіх і пасланы да ўсяго свету як святло свету і соль зямлі (пар. Мц 5, 13-16).

Але як Ізраэль, які вандраваў праз пустыню, паводле цела ўжо названы Касцёлам Божым (Нм 13, 1; пар. Ліч 20, 4; Дрг 23, 1 і наст.), так і новы Ізраэль, які, жывучы ў цяперашнім веку, шукае будучага і трывалага горада (пар. Гбр 13, 14), таксама называецца Хрыстовым Касцёлам (пар. Мц 16, 18), бо Хрыстус набыў яго цаною ўласнай крыві (пар. Дз 20, 28), напоўніў сваім Духам і забяспечыў адпаведнымі сродкамі бачнага і грамадскага адзінства. Бог стварыў супольнасць тых, хто з верай глядзіць на Езуса, Здзяйсняльніка збаўлення, крыніцу спакою і еднасці, і ўстанавіў Касцёл, каб быў для ўсіх і для кожнага бачным сакрамэнтам той збаўчай еднасці(15) . Каб пашырыцца на ўсе рэгіёны, Касцёл уваходзіць у чалавечую гісторыю, адначасова выходзячы па-за часы і межы народаў. Ідучы наперад праз выпрабаванні і ўціск, Касцёл падмацоўваецца сілай абяцанай яму Панам Божай ласкі, каб у цялеснай слабасці не адступіць ад дасканалай вернасці, а застацца годнай абранніцай свайго Пана і пад уздзеяннем Духа Святога няспынна аднаўляць самога сябе, пакуль праз крыж не дойдзе да святла, якое не ведае змяркання.

10. Хрыстус Пан, Найвышэйшы Святар, узяты з людзей (пар. Гбр 5, 1-5), новы народ «учыніў… валадарствам і святарамі для Бога і Айца свайго» (Ап 1, 6; пар. 5, 9-10). Бо ахрышчаныя асвячаюцца праз адраджэнне і намашчэнне Духам Святым як духоўны дом і святое святарства, каб праз усе ўласцівыя хрысціяніну ўчынкі прыносіць духоўныя ахвяры і абвяшчаць моц таго, хто паклікаў іх з цемры да свайго цудоўнага святла (пар. 1 П 2, 4-10). Таму ўсе вучні Хрыста, застаючыся вернымі малітве і разам праслаўляючы Бога (пар. Дз 2, 42-47), павінны прыносіць саміх сябе як жывую, святую, прыемную Богу ахвяру (пар. Рым 12, 1), павінны ўсюды сведчыць пра Хрыста, а тым, хто гэтага патрабуе, даваць адказ пра надзею вечнага жыцця, якая ў іх ёсць (пар. 1 П 3, 15).

Хоць агульнае святарства вернікаў і службовае святарства, або іерархічнае, адрозніваюцца не толькі ступенню, але і сутнасцю, аднак яны ўзаемна падпарадкаваны, бо кожнае асаблівым чынам удзельнічае ў адзіным святарстве Хрыста(16). Святар, які выконвае сваю паслугу дзякуючы сакральнай уладзе, якую мае, фарміруе святарскі народ і кіруе ім, здзяйсняе ў асобе Хрыста (in personа Christi) эўхарыстычную Ахвяру і прыносіць яе Богу ад імя ўсяго народу. Вернікі ў сваю чаргу на моцы свайго каралеўскага святарства саўдзельнічаюць у ахвяраванні Эўхарыстыі(17) і таксама выконваюць гэта святарства праз прыняцце сакрамэнтаў, малітву і падзяку, сведчанне святога жыцця, праз самаахвярнасць і дзейсную любоў.

11. Сакральна і арганічна сфарміраваная сутнасць святарскай супольнасці набывае дзейсную моц праз сакрамэнты і цноты. Вернікі, далучаныя праз хрост да Касцёла і пазначаныя незнішчальнай пячаткай, прызначаны да ўдзелу ў кульце хрысціянскай рэлігіі і, адроджаныя як дзеці Божыя, абавязаны вызнаваць перад людзьмі веру, якую атрымалі ад Бога праз пасрэдніцтва Касцёла(18) . Праз сакрамэнт канфірмацыі яны яшчэ цясней звязваюцца з Касцёлам, атрымліваюць асаблівую моц Духа Святога і такім чынам яшчэ больш абавязваюцца як праўдзівыя сведкі Хрыста пашыраць веру словам і справай, а таксама абараняць яе(19). Прымаючы ўдзел у эўхарыстычнай Ахвяры, крыніцы і вяршыні ўсяго хрысціянскага жыцця, яны прыносяць Богу боскую Ахвяру, а разам з ёй і саміх сябе(20). Такім чынам праз прынясенне ахвяры і св. Камунію ўсе належна ўдзельнічаюць у літургічным дзеянні, не аднолькава, але як уласціва кожнаму. Умацаваныя Целам Хрыста ў св. Камуніі, яны выразна выяўляюць еднасць Божага народу, адпаведным знакам і цудоўнай прычынай якога з’яўляецца гэты найвялікшы сакрамэнт.

Тыя, хто прыступае да сакрамэнту пакаяння, атрымліваюць ад Божай міласэрнасці прабачэнне знявагі, учыненай Богу, і адначасова прымірэнне з Касцёлам, якому грахом нанеслі рану і які любоўю, прыкладам і малітвай спрыяе іх навяртанню. Праз святое намашчэнне хворых і малітву святароў увесь Касцёл даручае хворых церпячаму і праслаўленаму Пану, каб Ён пад­трымаў і збавіў іх (пар. Як 5, 14-16), больш за тое, заахвочвае іх добраахвотна далучыцца да мукі і смерці Хрыста (пар. Рым 8, 17; Клс 1, 24; 2 Цім 2, 11-12; 1 П 4, 13), каб садзейнічаць дабру Божага народу. Тыя вернікі, якія пазначаны сакрамэнтам пасвячэння, устанаўліваюцца ў імя Хрыста, каб умацоўваць Касцёл Божым словам і ласкай. Урэшце, хрысціянскія сужэнцы з прычыны сакрамэнту сужэнства, якім выражаюць таямніцу еднасці і плоднай любові паміж Хрыстом і Касцёлам і ўдзельнічаюць у ёй (пар. Эф 5, 32), падтрымліваюць адно аднаго ў супольным сужэнскім жыцці, а таксама ў нараджэнні і выхаванні патомства для дасягнення святасці і так, ва ўласцівым ім стане і парадку жыцця, маюць свой дар сярод Божага народу(21). Бо з хрысціянскага сужэнства ўзнікае сям’я, у якой нараджаюцца новыя члены грамадства, якія дзякуючы ласцы Духа Святога становяцца праз хрост дзецьмі Божымі, каб народ Божы трываў вякамі. У гэтым як бы хатнім Касцёле бацькі словам і прыкладам павінны быць для сваіх дзяцей першымі вестунамі веры і з асаблівым клопатам развіваць духоўнае пакліканне, уласцівае кожнаму з іх.

Узброеныя столькімі дзейснымі сродкамі збаўлення, усе хрысціяне, кожнага становішча і стану, пакліканы Панам, кожны на сваім шляху, да дасканалай святасці, як дасканалы і сам Айцец.

12. Народ Божы ўдзельнічае таксама ў прароцкім служэнні Хрыста, пашыраючы жывое сведчанне пра Яго, асабліва жыццём веры і любові, і прыносячы Богу ахвяру хвалы, плён вуснаў, якія вызнаюць Яго імя (пар. Гбр 13, 15). Уся супольнасць вернікаў, якія маюць намашчэнне ад Святога (пар. 1 Ян 2, 20 і 27), не можа памыліцца ў веры і выяўляе сваю адметнасць праз звышпрыроднае пачуццё веры ўсяго народу, калі, «пачынаючы ад біскупаў аж да апошняга са свецкіх вернікаў»(22), яна праяўляе сваю ўсеагульную згоду ў пытаннях веры і звычаяў. Дзякуючы гэтаму пачуццю веры, якое абуджае і падтрымлівае Дух праўды, Божы народ пад кіраўніцтвам святога Настаўніцкага Інстытута Касцёла прымае ўжо не чалавечае, а сапраўды Божае слова (пар. 1 Тэс 2, 13), непахісна трымаецца веры, аднойчы перададзенай святым (пар. Юд 3), глыбей спасцігае яе з дапамогай слушнай ацэнкі і паўней выкарыстоўвае яе ў жыцці.

Акрамя таго, сам Дух Святы праз сакрамэнты і паслугі не толькі асвячае, вядзе і аздабляе цнотамі Божы народ, але, «удзяляючы кожнаму паасобку, як жадае» (1 Кар 12, 11) свае дары, размяркоўвае сярод вернікаў кожнага стану асаблівыя ласкі, з дапамогай якіх робіць іх здатнымі і гатовымі здзейсніць розныя справы і абавязкі, карысныя для аднаўлення і далейшага будавання Касцёла паводле сказанага: «Кожнаму даецца праяўленне Духа на карысць» (1 Кар 12, 7). А паколькі гэтыя харызмы — як найслаўнейшыя, так і самыя простыя і больш распаўсюджаныя — надзвычай адпавядаюць патрэбам Касцёла і з’яўляюцца карыснымі, іх трэба прымаць з удзячнасцю і суцяшэннем. Не трэба легкадумна дабівацца надзвычайных дароў, не трэба таксама ганарыста чакаць ад іх плёну апостальскіх спраў. Ацэнка іх сапраўднасці і належнай рэалізацыі належыць тым, хто кіруе ў Касцёле і тым, хто мае асаблівае заданне не гасіць Духа, але выпрабоўваць усё і пакідаць тое, што добрае (пар. 1 Тэс 5, 12 і 19-21).

13. Да новага Божага народу пакліканы ўсе людзі. Таму гэты народ, застаючыся адным і адзіным, павінен пашырацца на ўвесь свет і ва ўсе вякі, каб здзейсніць намер волі Бога, які ад пачатку стварыў адну чалавечую натуру, а сваіх рассеяных дзяцей вырашыў нарэшце сабраць у адно (пар. Ян 11, 52). Дзеля гэтага Бог паслаў свайго Сына, якога ўстанавіў Спадкаемцам усяго (пар. Гбр 1, 2), каб Ён быў Настаўнікам, Валадаром і Святаром усіх, Галавой новага і паўсюднага народу дзяцей Божых. Урэшце, дзеля гэтага Бог паслаў Духа свайго Сына, Пана і Жыватворцу, які для ўсяго Касцёла, усіх вернікаў разам і паасобку з’яўляецца пачаткам з’яднання і еднасці ў вучэнні Апосталаў, у супольнасці, у ламанні хлеба і ў малітвах (пар. Дз 2, 42).

Такім чынам, сярод усіх народаў зямлі ёсць адзін Божы народ, паколькі з усіх народаў ён набірае сабе грамадзян Валадарства, не зямнога, а нябеснага. Усе вернікі, рассеяныя па свеце, звязаны паміж сабой у Духу Святым, таму «той, хто жыве ў Рыме, ведае, што індыйцы — яго суграмадзяне»(23).

Паколькі Валадарства Хрыста не з гэтага свету (пар. Ян 18, 36), Касцёл, або народ Божы, усталёўваючы гэта Валадарства, не робіць ніякай шкоды зямному дабру ніводнага народу, але, наадварот, падтрымлівае і прымае здольнасці, здабыткі і звычаі народаў, калі яны добрыя, і, прымаючы, ачышчае іх, умацоўвае і ўзвышае. Касцёл памятае, што павінен збіраць разам з тым Валадаром, якому народы былі дадзены ў спадчыну (пар. Пс 2, 8) і ў горад якога прыносяць дары і даніну (пар. Пс 71 [72], 10; Іс 60, 4-7; Ап 21, 24). Гэты знак паўсюднасці, які ўпрыгожвае народ Божы, з’яўляецца дарам самога Пана. Дзякуючы яму каталіцкі Касцёл дзейсна і няспынна імкнецца да аднаўлення еднасці ўсяго чалавецтва і ўсіх яго даброт з Хрыстом Галавой у еднасці Ягонага Духа(24).

Дзякуючы гэтай каталіцкасці паасобныя часткі прыносяць уласныя дары іншым часткам і ўсяму Касцёлу так, што і цэлае, і паасобныя часткі ўзрастаюць праз узаемасувязь усіх і праз імкненне да паўнаты ў еднасці. Адсюль вынікае, што народ Божы не толькі збіраецца з розных народаў, але і сам у сабе складаецца з розных станаў. Сярод яго членаў ёсць разнастайнасць: і паводле абавязкаў, калі некаторыя выконваюць святую паслугу для дабра сваіх братоў; і паводле стану ці акрэсленага спосабу жыцця, калі многія ў манаскім стане, імкнучыся да святасці больш радыкальным шляхам, даюць сваім прыкладам стымул братам. Таму і ў касцёльнай супольнасці законна існуюць мясцовыя Касцёлы, якія карыстаюцца ўласнай традыцыяй; прычым непарушным застаецца першынство Катэдры Пятра, якая кіруе паўсюдным сходам любові(25), апякуецца правамоцнай разнастайнасцю і ў той жа час сочыць, каб адметнасць не шкодзіла еднасці, а хутчэй служыла ёй. Урэшце, паміж паасобнымі часткамі Касцёла існуюць сувязі глыбокай супольнасці адносна духоўных багаццяў, апостальскіх працаўнікоў і часовай дапамогі. Бо члены Божага народу пакліканы дзяліцца паміж сабой дабротамі, і кожнага Касцёла датычаць словы Апостала: «Як добрыя распарадчыкі разнастайнай ласкі Божай служыце адзін аднаму тым дарам, які кожны з вас атрымаў» (1 П 4, 10).

Таму да гэтай каталіцкай еднасці Божага народу, якая з’яўляецца знакам будучага ўсеагульнага спакою і спрыяе яму, пакліканы ўсе людзі. Па-рознаму належаць да яе або падпарадкаваны ёй як каталіцкія вернікі, так і іншыя, веруючыя ў Хрыста, і, нарэшце, наогул усе людзі, пакліканыя ласкай Божай да збаўлення.

14. Святы Сабор звяртаецца перадусім да католікаў. А менавіта, абапіраючыся на Святое Пісанне і Традыцыю, навучае, што гэты пілігрымуючы Касцёл неабходны для збаўлення, бо Хрыстус — гэта адзіны Пасрэднік і шлях да збаўлення, і Ён прысутнічае для нас у сваім целе, якім ёсць Касцёл. Выразна падкрэсліваючы неабходнасць веры і хросту (пар. Мк 16, 16; Ян 3, 5), Ён адначасова пацвердзіў неабходнасць Касцёла, у які людзі ўваходзяць праз хрост, як праз браму. Таму не могуць збавіцца людзі, якія, ведаючы, што ён заснаваны Богам пры пасрэдніцтве Хрыста як неабходны, не жадаюць увайсці ў Касцёл ці заставацца ў ім.

Поўнасцю ўключаны ў супольнасць Касцёла тыя, хто, маючы Хрыстовага Духа, цалкам прымае прадпісанні Касцёла і ўсе ўстаноўленыя ў ім сродкі збаўлення і злучаецца ў яго бачнай структуры з Хрыстом, які кіруе Касцёлам праз Найвышэйшага Пантыфіка і біскупаў, сувязямі вызнання веры, сакрамэнтаў, касцёльнага кіраўніцтва і супольнасці (communio). Аднак, нават будучы ўключаным у Касцёл, не атрымае збаўлення той, хто не трывае ў любові і застаецца ва ўлонні Касцёла «целам», а не «сэрцам»(26). Усе дзеці Касцёла павінны памятаць пра тое, што сваім прывілеяваным станам яны абавязаны не ўласным заслугам, а асаблівай ласцы Хрыста; калі гэтай ласцы не адпавядае думка, слова і справа, яны не толькі не атрымаюць збаўлення, але будуць вельмі строга асуджаны(27).

Катэхумэны, якія пад уздзеяннем Духа Святога паводле свайго выразнага жадання хочуць далучыцца да Касцёла, дзякуючы гэтаму жаданню ўжо знаходзяцца ў лучнасці з ім. Таму Маці-Касцёл ахоплівае іх сваёй любоўю і клопатам як сваіх.

15. З розных прычын Касцёл прызнае сваю сувязь з тымі, хто з’яўляецца ахрышчаным і носіць прыгожае імя хрысціянаў, але не вызнае веры ва ўсёй яе паўнаце або не захоўвае еднасць з супольнасцю (communio) на чале з наступнікам Пятра(28). Ёсць шмат тых, хто шануе Святое Пісанне як норму веры і жыцця і адзначаецца шчырай рэлігійнай руплівасцю, з любоўю верыць у Бога Айца ўсемагутнага і ў Хрыста, Сына Божага, Збаўцу(29) і пазначаны хростам, дзякуючы якому звязаны з Хрыстом, а таксама прызнае і прымае іншыя сакрамэнты ў сваіх Касцёлах ці касцёльных супольнасцях. Многія з іх маюць таксама епіскапат, цэлебруюць святую Эўхарыстыю і практыкуюць набажэнства да Багародзіцы Дзевы(30). Да гэтага трэба дадаць супольнасць (communio) у малітве і ў іншых духоўных дабрадзействах, больш за тое, нават нейкае сапраўднае яднанне ў Духу Святым, бо Ён таксама дзейнічае сярод іх сваёй асвячальнай моцай праз свае ласкі і дары, а некаторых сярод іх нават умацаваў да праліцця крыві. Ва ўсіх Хрыстовых вучнях Дух абуджае жаданне і дзеянне, каб у спакоі ўсе аб’ядналіся ў адну аўчарню на чале з адным Пастырам, як вызначыў Хрыстус(31). Таму Маці-Касцёл няспынна моліцца, спадзяецца і дзейнічае, а сваіх дзяцей заахвочвае да ачышчэння і аднаўлення, каб знак Хрыста ясней ззяў на абліччы Касцёла.

16. Нарэшце тыя, хто яшчэ не прыняў Евангелля, па-рознаму звязаны з Божым народам(32). У першую чаргу гэта той народ, які першы атрымаў запавет і абяцанне і з якога паводле цела нарадзіўся Хрыстус (пар. Рым 9, 4-5), народ, умілаваны дзеля айцоў з прычыны выбрання, таму што Бог не шкадуе аб дарах і пакліканні (пар. Рым 11, 28-29). Але план збаўлення ахоплівае таксама тых, хто прызнае Стварыцеля, і сярод іх у першую чаргу мусульман, якія, вызнаючы сваю прыхільнасць да веры Абрагама, пакланяюцца разам з намі адзінаму і міласэрнаму Богу, які будзе судзіць людзей у апошні дзень. Недалёка Бог і ад тых, хто шукае невядомага Бога навобмацак і сярод цялесных выяваў, паколькі Ён усім дае жыццё, дыханне і ўсё (пар. Дз 17, 25-28), таму што Збаўца хацеў, каб усе людзі былі збаўлены (пар. 1 Цім 2, 4). Тыя, хто не па сваёй віне не ведае Хрыстовага Евангелля і Хрыстовага Касцёла, але шчырым сэрцам шукае Бога і стараецца пад уплывам ласкі здзейсніць Ягоную волю, пазнаную праз наказ сумлення, могуць дасягнуць вечнага збаўлення(33). Божы Провід не адмаўляе ў неабходнай для збаўлення дапамозе і тым, хто не па сваёй віне наогул яшчэ не дайшоў да выразнага пазнання Бога, але спрабуе, не без ласкі Божай, весці сумленнае жыццё. Усё, што ў іх ёсць з дабра і праўды, Касцёл разглядае як евангельскую падрыхтоўку(34) і як дар таго, хто асвячае кожнага чалавека, каб ён канчаткова здабыў жыццё. Аднак не раз такія людзі, падманутыя злым, змарнелі ў сваіх задумах, а Божую праўду замянілі на фальш, служачы хутчэй стварэнню, чым Стварыцелю (пар. Рым 1, 21 і 25), або, жывучы і паміраючы на гэтым свеце без Бога, паддаліся скрайнай роспачы. Таму, каб паспрыяць хвале Божай і іхняму збаўленню, Касцёл старанна клапоціцца аб развіцці місій, памятаючы наказ Пана: «Абвяшчайце Евангелле ўсякаму стварэнню» (Мк 16, 16).

17. Як Айцец паслаў Сына, так і Сын паслаў Апосталаў (пар. Ян 20, 21), кажучы ім: «Ідзіце і навучайце ўсе народы, і хрысціце іх у імя Айца і Сына, і Духа Святога. Вучыце іх захоўваць усё, што Я загадаў вам. І вось Я з вамі ва ўсе дні аж да сканчэння веку» (Мц 28, 18-20). Гэты ўрачысты наказ Пана абвяшчаць збаўчую праўду Касцёл атрымаў ад Апосталаў, каб споўніць яго аж да межаў зямлі (пар. Дз 1, 8). Таму Касцёл лічыць сваімі словы Апостала: «Гора мне, калі я не абвяшчаю Евангелля» (1 Кар 9, 16) і няспынна пасылае прапаведнікаў, пакуль не паўстануць новыя Касцёлы і не пачнуць самі праводзіць справу евангелізацыі. Дух Святы заахвочвае да супрацоўніцтва, каб паспяхова здзейснілася задума Бога, які ўчыніў Хрыста крыніцай збаўлення для ўсяго свету. Абвяшчаючы Евангелле, Касцёл заклікае слухачоў верыць і вызнаваць веру. Ён рыхтуе іх да хросту, ратуе з няволі памылак і далучае да Хрыста, каб яны праз любоў да Яго дарасталі да паўнаты. Дзякуючы дзейнасці Касцёла ўсё добрае, што пасеяна ў чалавечых розумах і сэрцах ці ва ўласных абрадах і культурах народаў, не толькі не гіне, але паляпшаецца, уздымаецца на вышэйшы ўзровень і паўней удасканальваецца дзеля Божай хвалы, на пасаромленне д’ябла і на шчасце чалавека. Са свайго боку кожны вучань Хрыста мае абавязак пашыраць веру(35). Аднак калі кожны можа хрысціць тых, хто верыць, то абавязак святара — будаваць Містычнае цела праз эўхарыстычную Ахвяру, выконваючы словы Божыя, запісаныя прарокам: «Ад усходу сонца аж да захаду вялікае імя Маё сярод народаў, і на кожным месцы прысвячаюць і прыносяць імені Майму ахвяру» (Мал 1, 11)(36). Так Касцёл адначасова моліцца і працуе, каб у народ Божы, у цела Пана і Святыню Духа Святога ўвайшла паўната ўсяго свету і каб у Хрысце, які ёсць Галавой усяго, Стварыцелю і Айцу ўсяго аддавалася ўсялякая пашана і слава.

Раздзел ІІІ

ІЕРАРХІЧНЫ ЛАД КАСЦЁЛА
ЕПІСКАПАТ

18. Каб пасвіць народ Божы і заўсёды павялічваць яго, Хрыстус Пан устанавіў у сваім Касцёле розныя паслугі, якія маюць на мэце дабро ўсяго цела. Слугі, надзеленыя сакральнай уладай, служаць сваім братам, каб усе, хто належыць да Божага народу і таму цешацца сапраўднай хрысціянскай годнасцю, добраахвотна і ў той жа час паслядоўна ідучы да той самай мэты, дасягнулі збаўлення.

Святы Сабор услед за Першым Ватыканскім Саборам навучае і заяўляе, што Езус Хрыстус, спрадвечны Пастыр, пабудаваў Касцёл, паслаўшы Апосталаў, як сам быў пасланы Айцом (пар. Ян 20, 21). Ён хацеў, каб іх наступнікі, а менавіта біскупы, былі ў Ягоным Касцёле пастырамі аж да сканчэння веку. А каб епіскапат быў адзіны і непадзельны, паставіў над іншымі Апосталамі св. Пятра і ўстанавіў у ім трывалую і бачную аснову і падмурак еднасці і супольнасці(37). Гэту дактрыну пра ўстанаўленне, вечнае трыванне, значэнне і натуру святога Першынства Рымскага Пантыфіка і яго беспамылковы Настаўніцкі Інстытут Святы Сабор зноў падае ўсім вернікам для цвёрдай веры і, працягваючы распачатую справу, пастанаўляе прадставіць і абвясціць усім вучэнне пра біскупаў, наступнікаў Апосталаў, якія разам з наступнікам Пятра, Намеснікам Хрыста(38) і бачнай Галавой усяго Касцёла, кіруюць домам жывога Бога.

19. Пан Езус, молячыся да Айца і клічучы да сябе тых, каго сам захацеў паклікаць, устанавіў Дванаццаць, каб былі з Ім і каб паслаць іх для абвяшчэння Божага Валадарства (пар. Мк 3, 13-19; Мц 10, 1-42). Гэтых Апосталаў устанавіў як калегію, або сталую групу, на чале якой паставіў выбранага з іх ліку Пятра (пар. Ян 21, 15-17). Паслаў іх найперш да сыноў Ізраэля і да ўсіх народаў (пар. Рым 1, 16), каб, маючы ўдзел у Ягонай уладзе, яны рабілі ўсе народы Ягонымі вучнямі, асвячалі іх і кіравалі імі (пар. Мц 28, 16-20; Мк 16, 15; Лк 24, 45-48; Ян 20, 21-23), а таксама пашыралі гэткім чынам Касцёл і пасвілі яго, служачы пад кіраўніцтвам Пана, ва ўсе дні аж да сканчэння веку (пар. Мц 28, 20). У гэтай місіі яны былі цалкам зацверджаныя ў дзень Пяцідзесятніцы (пар. Дз 2, 1-36), згодна з абяцаннем Пана: «Прымеце моц Духа Святога, які на вас сыдзе, і будзеце Маімі сведкамі ў Ерузалеме і ва ўсёй Юдэі, і ў Самарыі, і ажно да краю зямлі» (Дз 1, 8). Абвяшчаючы ўсюды Евангелле (пар. Мк 16, 20), якое слухачы прымалі дзякуючы дзеянню Духа Святога, Апосталы збіраюць паўсюдны Касцёл, які Пан заснаваў на Апосталах і пабудаваў на св. Пятры, першым сярод Апосталаў, а сам Езус Хрыстус стаў вуглавым каменем гэтай будовы (пар. Ап 21, 14; Мц 16, 18; Эф 2, 20)(39).

20. Божая місія, якую Хрыстус даручыў Апосталам, будзе працягвацца да канца вякоў (пар. Мц 28, 20), паколькі Евангелле, якое яны павінны перадаваць, ва ўсе часы з’яўляецца для Касцёла крыніцай ягонага жыцця. Таму ў яго іерархічна арганізаванай супольнасці Апосталы паклапаціліся пра ўстанаўленне сваіх наступнікаў.

Яны не толькі мелі ў сваім служэнні розных памочнікаў(40), але, каб даручаная ім місія працягвалася пасля іх смерці, перадалі сваім непасрэдным супрацоўнікам, як у запавеце, абавязак ажыццяўляць і ўмацоўваць распачатую імі справу(41), даручаючы ім клопат пра ўвесь статак, у якім Дух Святы паставіў іх пасвіць Касцёл Божы (пар. Дз 20, 28). Так яны ўстанавілі мужоў, а потым распарадзіліся, каб пасля іхняй смерці іншыя выпрабаваныя мужы прынялі іх служэнне(42). Сярод розных паслуг, якія са старажытных часоў выконваюцца ў Касцёле, асаблівае месца, як сведчыць традыцыя, займае абавязак тых, хто ўстаноўлены на біскупскае служэнне, якое дзякуючы сукцэсіі працягваецца ад пачатку(43) і мае парасткі апостальскага насення(44). Праз тых, каго Апосталы ўстанавілі біскупамі, як сцвярджае св. Ірэнэй, і праз іх наступнікаў аж дагэтуль ва ўсім свеце выяўляецца(45) і захоўваецца(46) апостальская традыцыя.

Такім чынам біскупы разам са сваімі памочнікамі, прэзбітэрамі і дыяканамі(47), прынялі служэнне ў супольнасці, становячыся намеснікамі Бога на чале статку(48), пастырамі якога з’яўляюцца як настаўнікі вучэння, святары сакральнага культу, слугі кіравання(49). Як абавязак (munus), асаблівым чынам даручаны Пятру, першаму з Апосталаў, пастаянна працягваецца і павінен перадавацца яго наступнікам, так непарыўна працягваецца ў Касцёле абавязак Апосталаў пасвіць Касцёл, які павінен няспынна выконвацца пасвячанымі ў біскупскі стан(50). Таму Святы Сабор навучае, што біскупы з Божага ўстанаўлення сталі наступнікамі Апосталаў(51) як пастыры Касцёла. Хто іх слухае, слухае Хрыста, а хто пагарджае імі, пагарджае Хрыстом і тым, хто паслаў Хрыста (пар. Лк 10, 16)(52).

21. Так у асобе біскупаў, якім дапамагаюць прэзбітэры, прысутнічае сярод вернікаў Пан Езус Хрыстус, Найвышэйшы Святар. Седзячы праваруч Айца, Ён адначасова знаходзіцца на сходзе сваіх біскупаў(53) і праз пасрэдніцтва ў першую чаргу іх выключнага служэння абвяшчае Божае слова ўсім народам, а вернікам удзяляе сакрамэнты веры; дзякуючы іх айцоўскаму абавязку (пар. 1 Кар 4, 15) уключае новыя часткі ў сваё цела праз нябеснае адраджэнне; урэшце, з дапамогай іх мудрасці і дасведчанасці вядзе і накіроўвае народ Новага Запавету ў яго пілігрымаванні да вечнага шчасця. Гэтыя пастыры, выбраныя пасвіць статак Пана, з’яўляюцца слугамі Хрыста і валадарамі Божых таямніц (пар. 1 Кар 4, 1), якім было даручана сведчанне аб Евангеллі Божай ласкі (пар. Рым 15, 16; Дз 20, 24), а таксама служэнне Духа і справядлівасці ў славе (пар. 2 Кар 3, 8-9).

Для выканання такога вялікага абавязку Хрыстус узбагаціў Апосталаў спецыяльным спасланнем Духа Святога, які сышоў на іх (пар. Дз 1, 8; 2, 4; Ян 20, 22-23). Яны ж перадалі сваім памочнікам праз ускладанне на іх рук духоўны дар (пар. 1 Цім 4, 14; 2 Цім 1, 6-7), які перадаецца па сённяшні дзень у біскупскім пасвячэнні(54). Святы Сабор навучае, што праз біскупскае пасвячэнне ўдзяляецца паўната сакрамэнту пасвячэння, якое ў літургічнай традыцыі Касцёла і ў выказваннях святых Айцоў называецца найвышэйшым святарствам ці паўнатой святога служэння(55). Біскупскае пасвячэнне разам з абавязкам асвячэння прыносіць таксама абавязкі навучання і кіравання. Аднак гэтыя абавязкі па сваёй сутнасці могуць выконвацца толькі ў іерархічнай супольнасці (communio) з Галавой Калегіі і яе членамі. З традыцыі, якая асабліва відавочная ў літургічных абрадах як Усходняга, так і Заходняга Касцёлаў, выразна відаць, што праз ускладанне рук і словы пасвячэння ўдзяляецца ласка Духа Святога(56) і адбіваецца святая пячаць(57), таму біскупы асаблівым і бачным чынам прымаюць ролю самога Хрыста, Настаўніка, Пастыра і Святара, і дзейнічаюць у Яго асобе (in Eius persona)(58). Задача біскупаў — прымаць праз сакрамэнт пасвячэння новых выбраных у супольнасць біскупаў (corpus episcopale).

22. Як з устанаўлення Пана св. Пётр і астатнія Апосталы ўтвараюць адну апостальскую Калегію, падобным чынам і Рымскі Пантыфік, наступнік Пятра, і біскупы, наступнікі Апосталаў, звязаны паміж сабой. На калегіяльны характар і сутнасць епіскапату ўказвае вельмі старажытны прынцып, згодна з якім біскупы, устаноўленыя ва ўсім свеце, аб’ядноўваюцца паміж сабой і з Рымскім Біскупам повяззю еднасці, любові і спакою(59), а таксама Саборы(60), якія склікаліся для супольнага вырашэння ўсіх важнейшых пытанняў(61), улічваючы меркаванне большасці(62). Выразна пацвярджаюць гэту калегіяльнасць Сусветныя Саборы, якія праводзіліся ў розныя часы. Зрэшты, на яе ўказвае ўжо сама здаўна вядомая практыка склікання значнай колькасці біскупаў, каб яны ўдзельнічалі ва ўвядзенні нанова выбранага ў абавязкі вышэйшай ступені святарства. Членамі біскупскай Калегіі становяцца паводле пасвячэння і іерархічнай супольнасці з Галавой Калегіі і яе членамі.

Калегія, або супольнасць (corpus), Біскупаў мае ўладу толькі ў еднасці з Рымскім Пантыфікам, наступнікам Пятра, як яе Галавой, і калі застаецца непарушаным Першынство апошняга над усімі, як пастырамі, так і вернікамі. Бо Рымскі Пантыфік дзякуючы свайму абавязку мае поўную, найвышэйшую і паўсюдную ўладу над Касцёлам і мае права заўсёды свабодна яе ажыццяўляць. У сваю чаргу стан (ordo) біскупаў, як пераемнасць Калегіі Апосталаў у навучанні і пастырскім кіраванні, больш за тое, як працяг апостальскай супольнасці (corpus), утварае разам са сваёй Галавой, Рымскім Пантыфікам, і толькі з ім, найвышэйшы суб’ект і паўнату ўлады над усім Касцёлам(63), бо гэтая ўлада можа ажыццяўляцца толькі са згоды Рымскага Пантыфіка. Аднаго толькі Пятра Пан прызначыў скалой і ключнікам Касцёла (пар. Мц 16, 18-19) і толькі яго ўстанавіў Пастырам усяго свайго статку (пар. Ян 21, 15 і наст.). Вядома, што дар звязваць і развязваць, дадзены Пятру (пар. Мц 16, 19), быў удзелены таксама Калегіі Апосталаў, злучанай са сваёй Галавой (Мц 18, 18; 28, 16-20)(64). Гэтая Калегія, складзеная з многіх членаў, выяўляе разнастайнасць і паўсюднасць Божага народу, а сабраная начале з адной Галавой выяўляе еднасць Хрыстовага статку. Біскупы, якія верна захоўваюць першынство і перавагу сваёй Галавы, ажыццяўляюць уласную ўладу для дабра сваіх вернікаў, а таксама для дабра ўсяго Касцёла, а Дух Святы няспынна ўмацоўвае яго арганічную структуру і згоду. Найвышэйшая ўлада над усім Касцёлам, якой надзелена гэтая Калегія, урачыста ажыццяўляецца на Сусветным Саборы. Ніколі Сусветны Сабор не можа адбыцца без зацвярджэння ці па меншай меры прызнання Наступнікам Пятра. Таму прэрагатывай Рымскага Пантыфіка з’яўляецца скліканне гэтых Сабораў, кіраванне імі і зацвярджэнне іх(65). Тая ж калегіяльная ўлада можа ажыццяўляцца біскупамі свету разам з Папам, калі толькі Галава Калегіі заклікаў іх да калегіяльнага дзеяння ці, па меншай меры, зацвердзіў аднолькавую дзейнасць розных біскупаў, ці добраахвотна прыняў яе так, каб яна стала сапраўдным калегіяльным актам.

23. Калегіяльная еднасць выяўляецца таксама ва ўзаемаадносінах паасобных біскупаў з мясцовымі Касцёламі і паўсюдным Касцёлам. Рымскі Біскуп як наступнік Пятра з’яўляецца трывалай і бачнай крыніцай і падмуркам еднасці біскупаў і мноства вернікаў(66). Паасобныя біскупы — гэта бачны і трывалы падмурак еднасці ў іх мясцовых Касцёлах(67), сфарміраваных на вобраз паўсюднага Касцёла, у якіх існуе і з якіх складаецца адзін і адзіны каталіцкі Касцёл(68). Таму кожны біскуп прадстаўляе свой Касцёл, а ўсе разам з Папам — увесь Касцёл у повязі спакою, любові і еднасці.

Паасобныя біскупы, якія ўзначальваюць мясцовыя Касцёлы, ажыццяўляюць сваё пастырскае кіраванне даручанай ім часткай Божага народу, а не іншымі Касцёламі і не ўсім паўсюдным Касцёлам. Як члены Калегіі Біскупаў і як правамоцныя наступнікі Апосталаў паасобныя біскупы абавязаны згодна з устанаўленнем і наказам Хрыста да такога клопату пра ўвесь Касцёл(69), які, хоць і не ажыццяўляецца праз акт юрысдыкцыі, аднак па-рознаму спрыяе карысці паўсюднага Касцёла. Усе біскупы маюць абавязак умацоўваць і аберагаць еднасць веры і супольнай дысцыпліны ўсяго Касцёла, вучыць вернікаў любові да ўсяго Містычнага цела Хрыста, асабліва да яго ўбогіх, гаротных членаў і пераследаваных за справядлівасць (пар. Мц 5, 10), і, нарэшце, падтрымліваць усякую дзейнасць, агульную для ўсяго Касцёла, скіраваную найперш на тое, каб узрастала вера і для ўсіх людзей узышло святло поўнай праўды. Зрэшты, добра кіруючы ўласным Касцёлам як часткай паўсюднага Касцёла, яны, бясспрэчна, паспяхова спрыяюць дабру ўсяго Містычнага цела, якое ёсць таксама целам Касцёлаў(70).

Клопат пра абвяшчэнне Евангелля ва ўсім свеце належыць стану Пастыраў, якім Хрыстус даў наказ, ускладаючы на іх агульны абавязак, як ужо раіў папа Цэлестын Айцам Эфескага Сабору(71). Таму паасобныя біскупы, наколькі ім дазваляе выкананне іхняга абавязку, абавязаны супрацоўнічаць паміж сабой і з наступнікам Пятра, якому асаблівым чынам быў даручаны вялікі абавязак пашырэння хрысціянства(72). Таму яны павінны самі, а таксама абуджаючы актыўнае супрацоўніцтва вернікаў, прыкладваць усе намаганні, каб даваць місіям жняцоў і аказваць духоўную і матэрыяльную дапамогу. Урэшце, біскупы ва ўсеагульнай супольнасці любові павінны ахвотна аказваць братэрскую дапамогу іншым Касцёлам, асабліва суседнім і патрабуючым, паводле вартага пашаны старажытнага прыкладу.

Божы Провід учыніў, што розныя Касцёлы, заснаваныя ў розных месцах Апосталамі і іх наступнікамі, з цягам часу зрасліся ў пэўную колькасць арганічна аб’яднаных супольнасцяў, якія, не парушаючы веры і адзінага боскага ладу паўсюднага Касцёла, карыстаюцца ўласнай дысцыплінай, уласнымі літургічнымі звычаямі, уласнай тэалагічнай і духоўнай спадчынай. Некаторыя з іх, а менавіта старажытныя патрыярхальныя Касцёлы, якія з’яўляюцца як бы калыскамі веры, нарадзілі з сябе іншыя Касцёлы, быццам дачок, і нават да сённяшніх часоў звязаны з імі самымі цеснымі повязямі любові ў сакрамэнтальным жыцці і ва ўзаемнай павазе да законаў і абавязкаў(73). Гэтая прасякнутая духам еднасці разнастайнасць мясцовых Касцёлаў яшчэ цудоўней дэманструе паўсюднасць непадзельнага Касцёла. Падобным чынам Канферэнцыі Біскупаў могуць сёння ўнесці разнастайны і плённы ўклад у канкрэтную рэалізацыю жадання калегіяльнасці.

24. Біскупы як наступнікі Апосталаў атрымліваюць ад Пана, якому дадзена ўсялякая ўлада на небе і на зямлі, місію навучання ўсіх народаў і абвяшчэння Евангелля ўсякаму стварэнню, каб усе людзі праз веру, хрост і выкананне запаведзяў атрымалі збаўленне (пар. Мц 28, 18; Мк 16, 15-16; Дз 26, 17 і наст.). Для выканання гэтай місіі Хрыстус Пан абяцаў Апосталам і паслаў з неба ў дзень Пяцідзесятніцы Духа Святога, каб дзякуючы Ягонай моцы яны былі сведкамі Хрыста перад плямёнамі, народамі і каралямі да самага краю зямлі (пар. Дз 1, 8; 2, 1 і наст.; 9, 15). Абавязак, які Пан даручыў пастырам свайго народу, — гэта сапраўднае служэнне, красамоўна названае ў Святым Пісанні «дыяконіяй», або служэннем (пар. Дз 1, 17 і 25; 21, 19; Рым 11, 13; 1 Цім 1, 12).

Кананічная місія біскупаў можа ажыццяўляцца праз правамоцныя звычаі, калі іх не скасавала найвышэйшая і ўсеагульная ўлада Касцёла, згодна з законамі, абвешчанымі ці прызнанымі гэтай уладай або непасрэдна наступнікам Пятра. Калі ж ён не згодзіцца на гэта ці адмовіць у апостальскай супольнасці, то біскупы не могуць дапускацца да выкання абавязку(74).

25. Сярод галоўных біскупскіх абавязкаў асаблівае месца займае абвяшчэнне Евангелля(75). Біскупы — гэта вестуны веры, якія прыводзяць новых вучняў да Хрыста, і аўтэнтычныя, гэта значыць надзеленыя Хрыстовай уладай, настаўнікі, якія абвяшчаюць даручанаму ім народу праўды веры, каб ён верыў у іх і выкарыстоўваў у жыцці. Біскупы таксама тлумачаць у святле Духа Святога змест веры, беручы са скарбніцы старое і новае (пар. Мц 13, 52); робяць яе плённай і чуйна аберагаюць даручаны ім статак ад памылак, што яму пагражаюць (пар. 2 Цім 4, 1-4). Біскупам, якія навучаюць у лучнасці з Рымскім Пантыфікам як сведкам боскай і каталіцкай праўды, належыць усеагульная пашана. Вернікі павінны згаджацца з меркаваннем свайго біскупа ў справах веры і звычаяў, выказаным ад імя Хрыста, і прытрымлівацца яго з пабожнай паслухмянасцю духа. Гэтую пабожную паслухмянасць волі і розуму трэба асабліва праяўляць у дачыненні да аўтэнтычнага навучання Рымскага Пантыфіка нават тады, калі ён не прамаўляе ex cathedra; а менавіта, трэба з пашанай прызнаваць яго найвышэйшае навучанне і шчыра падпарадкоўвацца яго суджэнням, згодна з яго думкай і воляй, якая асабліва раскрываецца ў характары дакументаў, у сістэматычным выкладанні таго ж вучэння ці ў самім спосабе яго выказвання.

Хоць паасобныя біскупы не маюць прывілею беспамылковасці, аднак яны беспамылкова абвяшчаюць вучэнне Хрыста тады, калі, нават рассеяныя па свеце, захоўваюць сувязь паміж сабой і з наступнікам Пятра, аўтэнтычна навучаючы справам веры і звычаям, калі згаджаюцца ў тым, што нейкае меркаванне трэба прыняць як канчатковае(76). Больш відавочна гэта выяўляецца тады, калі, аб’яднаныя на Сусветным Саборы, яны з’яўляюцца для ўсяго Касцёла настаўнікамі і суддзямі ў справах веры і звычаяў, а іх рашэнняў трэба прытрымлівацца з паслухмянасцю веры(77).

Беспамылковасць у прадстаўленні вучэння аб веры ці звычаях, якой Боскі Адкупіцель захацеў забяспечыць свой Касцёл, мае такі абсяг, як і дэпазіт Божага Аб’яўлення, які павінен свята захоўвацца і верна выкладацца. Гэтую беспамылковасць з прычыны свайго абавязку мае Рымскі Пантыфік, Галава Калегіі Біскупаў, калі як найвышэйшы пастыр і настаўнік усіх Хрыстовых вернікаў ён умацоўвае сваіх братоў у веры (пар. Лк 22, 32), абвяшчае канчатковым актам вучэнне, датычнае веры і звычаяў(78). Таму яго азначэнні слушна называюць беспамылковымі самі па сабе, а не са згоды Касцёла, бо яны абвяшчаюцца з дапамогай Духа Святога, што было абяцана яму ў асобе св. Пятра, і таму не патрабуюць ніякага зацвярджэння ці апеляцыі да кагосьці іншага. Бо ў такіх выпадках Рымскі Пантыфік абвяшчае рашэнне не як прыватная асоба, але выкладае вучэнне каталіцкай веры і абараняе яго як найвышэйшы настаўнік паўсюднага Касцёла, якому асаблівым чынам належыць харызма беспамылковасці самога Касцёла(79). Абяцаная Касцёлу беспамылковасць належыць таксама Калегіі Біскупаў, калі разам з наступнікам Пятра яна ажыццяўляе найвышэйшае навучанне. Гэтым рашэнням ніколі не можа неставаць згоды Касцёла з прычыны дзеяння аднаго і таго ж Духа Святога, дзякуючы якому ўвесь статак Хрыстовы захоўваецца ў еднасці веры і ўзрастае ў ёй(80).

Калі Рымскі Пантыфік ці Калегія Біскупаў разам з ім прымаюць рашэнні, яны робяць гэта згодна з самім Аб’яўленнем, якога ўсе павінны трымацца і да якога павінны дастасоўвацца. Аб’яўленне, пададзенае пісьмова ці шляхам традыцыі, цалкам перадаецца праз законную сукцэсію біскупаў, а перадусім дзякуючы клопату Рымскага Пантыфіка, а таксама праз святло Духа праўды свята захоўваецца і верна выкладаецца ў Касцёле(81). Згодна са сваім становішчам і аўтарытэтам Рымскі Пантыфік і біскупы прыкладаюць старанныя намаганні, выкарыстоўваючы адпаведныя сродкі, каб належна даследаваць і адпаведна выкладаць гэтае Аб’яўленне(82). Аднак ніякага новага публічнага аб’яўлення, якое належала б да боскага дэпазіту веры, яны не прымаюць(83).

26. Біскуп, надзелены паўнатой сакрамэнту пасвячэння, з’яўляецца «распарадчыкам ласкі найвышэйшага святарства»(84), асабліва ў Эўхарыстыі, якую сам ахвяруе, пра ахвяраванне якой рупіцца(85) і дзякуючы якой няспынна жыве і ўзрастае Касцёл. Гэты Хрыстовы Касцёл сапраўды прысутнічае ва ўсіх правамоцных мясцовых супольнасцях вернікаў, якія, застаючыся пры сваіх пастырах, самі таксама называюцца ў Новым Запавеце Касцёламі(86). У сваёй мясцовасці яны з’яўляюцца новым народам, пакліканым Богам у Духу Святым і ў вялікай паўнаце (пар. 1 Тэс 1, 5). У іх абвяшчэннем Хрыстовага Евангелля збіраюцца вернікі і ў іх ажыццяўляецца таямніца Вячэры Пана, «каб праз Цела і Кроў Пана цесна ядналіся паміж сабой усе браты супольнасці»(87). У кожнай супольнасці алтара, пры святым служэнні біскупа(88), ахвяруецца сімвал той любові і «еднасці Містычнага цела, без якога не можа быць збаўлення»(89). У гэтых супольнасцях, хоць яны часта малыя і бедныя ці жывуць адасоблена, прысутнічае Хрыстус, моцай якога збіраецца адзіны, святы, каталіцкі і апостальскі Касцёл(90). Бо «ўдзел у Целе і Крыві Хрыста ажыццяўляецца менавіта ў тым, што мы ператвараемся ў тое, што спажываем»(91).

Кожнай правамоцнай цэлебрацыяй Эўхарыстыі кіруе біскуп, якому даручаны абавязак аддаваць Божай Велічы культ, уласцівы хрысціянскай рэлігіі, і кіраваць ім паводле наказаў Пана і законаў Касцёла, больш падрабязна акрэсленых для дыяцэзій паводле асаблівага меркавання біскупа.

Гэтак біскупы, молячыся за народ і працуючы для яго, па-рознаму шчодра раздаюць з паўнаты святасці Хрыста. Праз служэнне слова яны ўдзяляюць вернікам моц Пана для збаўлення (пар. Рым 1, 16), а праз сакрамэнты, якія належна і плённа размяркоўваюць згодна са сваёй уладай(92), яны асвячаюць вернікаў, кіруюць удзяленнем хросту, праз які даецца ўдзел у каралеўскім святарстве Хрыста, з’яўляюцца галоўнымі цэлебрантамі канфірмацыі, распарадчыкамі святых пасвячэнняў і кіраўнікамі дысцыпліны пакаяння. Яны таксама заахвочваюць і клапатліва настаўляюць свой народ, каб ён верна і з пашанай прымаў адпаведны ўдзел у літургіі, асабліва ў св. Імшы. Нарэшце, уласным прыкладам яны павінны падтрымліваць тых, каго ўзначальваюць, аберагаючы свае звычаі ад ўсякага зла і, наколькі магчыма, змяняючы іх з дапамогай Пана да лепшага, каб разам з даручаным статкам дасягнуць вечнага жыцця(93).

27. Біскупы кіруюць даручанымі ім мясцовымі Касцёламі як намеснікі і пасланнікі Хрыста(94) праз параду, заахвочанне і прыклад, а тамсама моцай свайго аўтарытэту і сакральнай улады, якую, аднак, выкарыстоўваюць толькі для настаўлення свайго статку ў праўдзе і святасці, памятаючы, што той, хто большы, павінен стаць меншым, а кіраўнік павінен стаць як слуга (пар. Лк 22, 26-27). Улада, якую яны асабіста ажыццяўляюць ад імя Хрыста, з’яўляецца ўласнай, звычайнай і непасрэднай, хоць канчаткова яе здзяйсняюць пад кіраўніцтвам найвышэйшай улады Касцёла, і дзеля дабра Касцёла і вернікаў яна можа быць у нейкай ступені абмежавана. Паводле гэтай улады біскупы маюць святое права і абавязак перад Панам устанаўліваць законы для сваіх падданых, здзяйсняць суд і кіраваць усім, што датычыць культу і апостальства.

Ім поўнасцю даручаны пастырскі абавязак, або нястомны і штодзённы клопат пра сваіх авечак. Не трэба лічыць біскупаў намеснікамі Рымскага Пантыфіка, бо яны спаўняюць належную ім уладу і цалкам слушна называюцца кіраўнікамі народаў(95). Іх уладу не паглынае вышэйшая і паўсюдная ўлада, а наадварот, пацвярджае яе, умацоўвае і абараняе(96), у той час як Дух Святы бездакорна ахоўвае ўстаноўленыя Хрыстом формы кіравання ў Яго Касцёле.

Біскуп, пасланы Гаспадаром, каб кіраваць хатнімі Яго, павінен мець перад вачыма прыклад Добрага Пастыра, які прыйшоў не для таго, каб Яму служылі, а каб самому служыць (пар. Мц 20, 28; Мк 10, 45) і жыццё сваё аддаць за авечак сваіх (пар. Ян 10, 11). Узяты з людзей і акружаны слабасцю, ён можа спачуваць тым, хто знаходзіцца ў няведанні і блукае (пар. Гбр 5, 1-2). Няхай не адмаўляецца выслухоўваць сваіх падданых, якіх нібы ўласных дзяцей бярэ ў апеку і заахвочвае да стараннага супрацоўніцтва з ім. Адказваючы за іх душы перад Богам (пар. Гбр 13, 17), няхай у малітве, у прапаведаванні і ва ўсіх справах любові клапоціцца як пра іх, так і пра тых, хто яшчэ не з адной аўчарні, і няхай лічыць іх даручанымі сабе ў Пану. Будучы, як апостал Павел, даўжніком усіх, няхай будзе гатовы абвяшчаць Евангелле ўсім (пар. Рым 1, 14-15), а сваіх вернікаў няхай заахвочвае да апостальскай і місійнай дзейнасці. Вернікі са свайго боку павінны трымацца біскупа, як Касцёл — Хрыста і як Езус Хрыстус — Айца, каб усё было згоднае ў адзінстве(97) і паўней служыла хвале Бога (пар. 2 Кар 4, 15).

28. Хрыстус, якога Айцец асвяціў і паслаў у свет (пар. Ян 10, 36), праз сваіх Апосталаў зрабіў удзельнікамі свайго асвячэння і місіі іх наступнікаў, гэта значыць біскупаў(98), якія законна перадалі абавязкі свайго служэння ў рознай ступені розным суб’ектам у Касцёле. Таму ўстаноўленае Богам касцёльнае служэнне спаўняюць у розных ступенях пасвячэння тыя, каго ўжо са старажытнасці завуць біскупамі, прэзбітэрамі і дыяканамі(99). Прэзбітэры, хоць не маюць паўнаты святарства і ў ажыццяўленні сваёй улады залежаць ад біскупаў, аднак звязаны з імі святарскай годнасцю(100) і сакрамэнтам пасвячэння(101), на вобраз Хрыста, найвышэйшага і вечнага Святара (пар. Гбр 5, 1-10; 7, 24; 9, 11-28), пасвячаюцца, каб абвяшчаць Евангелле, быць пастырамі вернікаў і здзяйсняць Божы культ як сапраўдныя святары Новага Запавету(102). Прымаючы ўдзел на сваёй ступені пасвячэння ў абвязку адзінага Пасрэдніка — Хрыста (1 Цім 2, 5), яны абвяшчаюць усім Божае слова. А свой святы абавязак выконваюць перадусім у эўхарыстычным кульце, або на святой гасціне, у якой дзейнічаюць у асобе (in persona) Хрыста(103). Абвяшчаючы Яго таямніцу, яны аб’ядноўваюць малітвы вернікаў з ахвярай таго, хто з’яўляецца іх Галавой, прадстаўляюць і ажыццяўляюць у св. Імшы аж да прыйсця Пана (пар. 1 Кар 11, 26) адзіную святую ахвяру Новага Запавету, а менавіта Хрыста, які адзін раз прынёс сябе Айцу як беззаганную ахвяру (пар. Гбр 9, 11-28)(104). Для вернікаў, якія чыняць пакаянне ці хварэюць, яны выконваюць служэнне прымірэння і падбадзёрвання, а патрэбы і малітвы вернікаў прадстаўляюць Богу (пар. Гбр 5, 1-3). Выконваючы абавязак Хрыста Пастыра і Галавы паводле сваёй ступені ўлады(105), яны збіраюць сям’ю Божую як брацтва, ажыўленае духам еднасці(106), і праз Хрыста ў Духу вядуць яе да Бога Айца. Сярод статку яны пакланяюцца Яму ў духу і праўдзе (пар. Ян 4, 24). Урэшце, працуюць у слове і навучанні (пар. 1 Цім 5, 17), вераць у тое, што прачыталі ў законе Божым з глыбокім разважаннем, навучаюць таму, у што паверылі, і наследуюць тое, чаму навучалі(107).

Прэзбітэры, руплівыя супрацоўнікі біскупскага стану(108), яго дапамога і прылада, пакліканыя да служэння Божаму народу, утвараюць разам са сваім біскупам адзін прэзбітэрый(109) і прысвячаюць сябе розным абавязкам. У паасобных мясцовых супольнасцях яны ў пэўнай ступені робяць прысутным самога біскупа, з якім шчыра і даверліва аб’ядноўваюцца, часткова бяруць на сябе яго абавязкі і намаганні і старанна выконваюць іх з дня ў дзень. Тыя, хто пад уладай біскупа асвячаюць даручаную ім частку статку Пана і кіруюць ім, прадстаўляюць паўсюдны Касцёл на сваёй тэрыторыі і паспяхова спрыяюць будаванню ўсяго Хрыстовага цела (пар. Эф 4, 12). Няспынна дбаючы пра дабро дзяцей Божых, яны павінны імкнуцца ўнесці свой уклад у пастырства ўсёй дыяцэзіі і нават усяго Касцёла. З прычыны гэтага ўдзелу ў святарстве і місіі прэзбітэры павінны шчыра прызнаваць біскупа сваім айцом і з пашанай падпарадкоўвацца яму. У сваю чаргу біскуп павінен лічыць прэзбітэраў, сваіх супрацоўнікаў, сынамі і сябрамі, падобна як Хрыстус называе сваіх вучняў не слугамі, а сябрамі (пар. Ян 15, 15). Такім чынам, з супольнасцю (corpus) біскупаў шчыльна звязаны сакрамэнтам пасвячэння і служэннем усе святары, як дыяцэзіяльныя, так і манахі, і ў залежнасці ад свайго паклікання і атрыманай ласкі яны служаць дабру ўсяго Касцёла.

Паводле агульнага для ўсіх пасвячэння і місіі ўсе прэзбітэры з’яднаны глыбокім братэрствам, якое павінна спантанна і ахвотна праяўляцца ў духоўнай і матэрыяльнай, пастырскай і асабістай узаемадапамозе, у аб’яднаннях і супольнасці жыцця, працы і любові.

Пра вернікаў, якіх духоўна нарадзілі праз хрост і вучэнне (пар. 1 Кар 4, 15; 1 П 1, 23), павінны клапаціцца як іх айцы ў Хрысце. Даючы прыклад для аўчарні (1 П 5, 3), яны павінны кіраваць сваёй мясцовай супольнасцю і служыць ёй так, каб яна магла годна звацца тым імем, якім пазначаны ўвесь адзіны Божы народ, а менавіта імем Божага Касцёла (пар. 1 Кар 1, 2; 2 Кар 1, 1 і інш). Няхай прэзбітэры памятаюць, што сваімі штодзённымі паводзінамі і сваім клопатам яны павінны паказваць вернікам
і няверуючым, католікам і некатолікам сапраўднае святарскае і пастырскае служэнне і ва ўсім даваць сведчанне праўды і жыцця, а як добрыя пастыры павінны шукаць таксама тых (пар. Лк 15, 4-7), хто, хоць ахрышчаны ў каталіцкім Касцёле, адышоў ад практыкавання сакрамэнтаў ці нават ад веры.

Паколькі сёння чалавецтва ўсё хутчэй утварае грамадзян­скае, эканамічнае і сацыяльнае адзінства, тым больш неабходна, каб святары, аб’яднаўшы пад кіраўніцтвам біскупаў і Найвышэйшага Пантыфіка свае клопаты і намаганні, ліквідавалі ўсе прычыны адасобленасці, каб усё чалавецтва прывесці да еднасці Божай сям’і.

29. На ніжэйшай ступені іерархіі стаяць дыяканы, на якіх ускладаюцца рукі «не дзеля святарства, а для служэння»(110). Умацаваныя сакрамэнтальнай ласкай, яны служаць Божаму народу ў лучнасці з біскупам і яго прэзбітэрыем у дыяконіі літургіі, слова і любові. Заданнем дыякана, у залежнасці ад таго, што яму вызначыць кампетэнтная ўлада, з’яўляецца ўрачыстае ўдзяленне хросту, захоўванне і ўдзяленне Эўхарыстыі, асіставанне сужэнству і благаслаўленне яго ад імя Касцёла, занясенне канаючым Віятыку, чытанне вернікам Святога Пісання, навучанне і заахвочанне народу, кіраванне набажэнствам і малітвай вернікаў, здзяйсненне сакрамэнталіяў, кіраванне жалобнымі і пахавальнымі абрадамі. Прысвяціўшы сябе абавязкам любові і служэння, дыяканы павінны памятаць настаўленне св. Палікарпа: «Няхай будуць міласэрныя, руплівыя, няхай паступаюць згодна з праўдай Пана, які стаў слугой усіх»(111).

А паколькі выкананне гэтых абавязкаў, надзвычай неабходных для жыцця Касцёла, пры сучаснай дысцыпліне лацінскага Касцёла ў многіх рэгіёнах сустракаецца з цяжкасцямі, у будучым дыяканат можа быць адноўлены як асаблівая і сталая ступень іерархіі. У сваю чаргу разнастайныя кампетэнтныя тэрытарыяльныя Канферэнцыі Біскупаў са згоды Найвышэйшага Пантыфіка павінны вырашыць, ці будзе гэта карысна і дзе неабходна ўстанавіць такіх дыяканаў для ажыццяўлення пастырскай апекі. Са згоды Рымскага Пантыфіка можна будзе ўдзяляць такі дыяканат сталым мужам, таксама тым, якія знаходзяцца ў сужэнскім стане, і здатным для гэтага юнакам, для якіх, аднак, абавязак цэлібату павінен захаваць сілу.

Раздзел IV

СВЕЦКІЯ ВЕРНІКІ

30. Святы Сабор, высветліўшы абавязкі іерархіі, ахвотна звяртае ўвагу на стан тых хрысціянаў, якія называюцца свецкімі. Хоць усё, што сказана пра Божы народ, аднолькава датычыць свецкіх, кансэкраваных асоб і духавенства, аднак пэўныя рэчы асаблівым чынам датычаць свецкіх, мужчын і жанчын, з прычыны іх стану і місіі. Менавіта гэтыя справы з-за асаблівых абставін нашага часу патрабуюць больш грунтоўнага разважання. Духоўныя пастыры добра ўсведамляюць наколькі свецкія спрыяюць дабру ўсяго Касцёла. Пастыры ведаюць, што яны ўстаноўлены Хрыстом не для таго, каб узяць на сябе ўсю місію Касцёла ў збаўленні свету, але што іх ганаровым заданнем з’яўляецца такое ажыццяўленне пастырскай апекі над вернікамі і такое прызнанне іх паслуг і харызмаў, каб усе яны згодна, кожны па-свойму, працавалі на агульную справу. Трэба, каб усе мы, «кажучы праўду ў любові, узрасталі ў тым, хто з’яўляецца Галавою, — у Хрысце. З Яго ўсё цела, якое складаецца і злучаецца праз розныя ўзаемныя сувязі, у меру дзеяння кожнай асобнай часткі, атрымлівае ўзрастанне цела для будавання самога сябе ў любові» (пар. Эф 4, 15-16).

31. Пад свецкімі тут разумеюцца ўсе хрысціяне, акрамя тых, хто атрымаў сакрамэнт пасвячэння ці належыць да манаскага стану, правамоцна ўстаноўленага ў Касцёле, а менавіта хрысціяне, якія, уключаныя праз хрост у Хрыста, складаюць народ Божы і, з’яўляючыся кожны па-свойму ўдзельнікамі святарскага, прароцкага і каралеўскага абавязку Хрыста, паводле свайго стану выконваюць у Касцёле і свеце місію ўсяго хрысціянскага народу.

Адметнай уласцівасцю свецкіх з’яўляецца іх секулярны характар. Бо хоць члены святога пасвячэння часам могуць займацца свецкімі справамі, нават выконваючы свецкую прафесію, аднак з прычыны свайго выключнага паклікання яны асабліва і як бы прафесійна прызначаны да святога служэння. Кансэкраваныя асобы ў сваю чаргу сваім ладам жыцця даюць цудоўнае і выдатнае сведчанне таго, што свет не можа перамяніцца і ахвяраваць сябе Богу без духу евангельскіх благаслаўленняў. Затое задача свецкіх людзей, уласцівая іх пакліканню, — шукаць Божае Валадарства, займаючыся свецкімі справамі і кіруючы імі згодна з Божым намерам. Яны жывуць у свеце, гэта значыць сярод усіх без выключэння абавязкаў і спраў гэтага свету, у звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця, з якіх нібы саткана іх існаванне. Бог кліча іх, каб, выконваючы ўласцівыя ім заданні, пад кіраўніцтвам евангельскага духу яны спрыялі асвячэнню свету, быццам закваска, як бы знутры, і гэтак ззяючы найперш сведчаннем свайго жыцця, верай, надзеяй і любоўю, паказвалі іншым Хрыста. Таму асаблівае заданне свецкіх — усе зямныя справы, з якімі яны цесна звязаны, так асвятляць і ўпарадкоўваць, каб яны няспынна адбываліся і развіваліся паводле задумы Хрыста і служылі на хвалу Стварыцеля і Адкупіцеля.

32. Святы Касцёл з Божага ўстанаўлення арганізуецца і кіруецца з дзівоснай разнастайнасцю. «Бо як у адным целе маем шмат частак, і не ўсе часткі выконваюць тыя самыя функцыі, так і мы, многія, складаем адно цела ў Хрысце, а паасобку адзін для аднаго — часткі» (Рым 12, 4-5).

Значыць, ёсць адзін выбраны Божы народ: «адзін Пан, адна вера, адзін хрост» (Эф 4, 5); агульная годнасць частак, якая вынікае з іх адраджэння ў Хрысце; агульная ласка дзяцей Божых; агульнае пакліканне да дасканаласці, адно збаўленне, адна надзея і непадзельная любоў. Таму ў Хрысце і ў Касцёле няма ніякай няроўнасці на падставе расы ці нацыянальнасці, грамадскага становішча ці полу, бо «няма ўжо ні юдэя, ні грэка; няма ні раба, ні свабоднага; няма ні мужчыны, ні жанчыны, бо ўсе вы адно ў Хрысце Езусе» (Гал 3, 28 гр.; пар. Клс 3, 11).

І хоць не ўсе ў Касцёле крочаць адным і тым жа шляхам, аднак усе пакліканы да святасці і адна і тая ж вера дасталася ўсім дзякуючы справядлівасці Пана (пар. 2 П 1, 1). Хоць некаторыя з волі Хрыста пастаўлены настаўнікамі, распарадчыкамі таямніц і пастырамі іншых, аднак паводле годнасці і агульнай для ўсіх вернікаў дзейнасці ў будаванні Хрыстовага цела паміж усімі пануе сапраўдная роўнасць. Адрозненне, якое Пан устанавіў паміж святымі распарадчыкамі і рэштай Божага народу, прадугледжвае і адзінства, бо пастыры і астатнія вернікі з’яднаны неад’емнай і ўзаемнай повяззю; пастыры Касцёла, наследуючы Пана, аказваюць адзін аднаму і іншым вернікам духоўныя паслугі, а вернікі ахвотна аказваюць супольную дапамогу пастырам і настаўнікам. Так у разнастайнасці яны даюць сведчанне цудоўнай еднасці ў Хрыстовым целе, таму што сама разнастайнасць ласк, духоўных паслуг і дзеянняў збірае ў адно дзяцей Божых, бо «ўсё гэта здзяйсняе адзін і той жа Дух» (1 Кар 12, 11).

Свецкія з Божай ласкавасці маюць за брата Хрыста, які хоць і з’яўляецца Панам усяго, аднак прыйшоў не для таго, каб Яму служылі, а каб служыць (пар. Мц 20, 28). Акрамя таго, яны маюць за братоў тых, хто пастаўлены на святое служэнне і ўпаўнаважаны Хрыстом праз навучанне, асвячэнне і кіраванне пасвіць Божую сям’ю так, каб новая запаведзь любові выконвалася ўсімі. Вельмі прыгожа пра гэта кажа св. Аўгустын: «Заўжды, калі мяне палохае, чым я з’яўляюся для вас, мяне суцяшае тое, чым я ёсць разам з вамі. Бо для вас я біскуп, а разам з вамі хрысціянін. Першае для мяне — назва абавязку, а другое — ласкі; першае нясе небяспеку, а другое — збаўленне»(112).

33. Кім бы ні былі свецкія, з’яднаныя ў Божы народ і пастаўленыя ў адным Хрыстовым целе начале з адной галавой, яны як жывыя члены пакліканы да таго, каб з усіх сваіх сіл, атрыманых з дабрыні Стварыцеля і ласкі Адкупіцеля, спрыяць узрастанню Касцёла і яго няспыннаму асвячэнню.

Апостальства свецкіх — гэта ўдзел у самой збаўчай місіі Касцёла і менавіта для гэтага апостальства сам Пан прызначае ўсіх праз хрост і канфірмацыю. У сакрамэнтах, асабліва праз святую Эўхарыстую, удзяляецца і падтрымліваецца тая любоў Бога і чалавека, якая з’яўляецца душой усяго апостальства. Свецкія адмыслова пакліканы да таго, каб зрабіць Касцёл прысутным і дзейсным у такіх месцах і такіх абставінах, дзе толькі з іх дапамогай ён можа стаць соллю зямлі(113). Таму кожны свецкі сілаю саміх дароў, дадзеных яму, становіцца сведкам і жывой прыладай місіі самога Касцёла «паводле меры Хрыстовага дару» (Эф 4, 7).

Акрамя гэтага апостальства, якое датычыць усіх хрысціянаў наогул, свецкія могуць быць па-рознаму пакліканыя да больш канкрэтнага супрацоўніцтва з апостальствам іерархіі(114), на ўзор тых мужчын і жанчын, якія дапамагалі апосталу Паўлу ў абвяшчэнні Евангелля, шмат працуючы ў Пану (пар. Флп 4, 3; Рым 16, 3 і наст.). Больш за тое, іерархія можа выкарыстоўваць іх для дапамогі ў выкананні пэўных эклезіяльных заданняў, якія служаць духоўнай мэце.

Такім чынам, на ўсіх свецкіх ускладаецца ганаровы абавязак спрыяць таму, каб Божы план збаўлення ўсё больш пашыраўся на ўсіх людзей кожнага часу і месца. Таму для іх усюды павінен быць адкрыты шлях, каб па меры сваіх сіл і ў адпаведнасці з актуальнымі патрэбамі яны таксама рупліва ўдзельнічалі ў збаўчай справе Касцёла.

34. Найвышэйшы і спрадвечны Святар Езус Хрыстус, жадаючы, каб Яго сведчанне і Яго служэнне працягваліся таксама праз пасрэдніцтва свецкіх людзей, ажыўляе іх сваім Духам і няспынна заахвочвае да ўсякай добрай і дасканалай справы.

Бо тым, каго Ён цесна звязвае са сваім жыццём і місіяй, дае таксама ўдзел у сваім святарскім абавязку (munus sacerdotale) для выканання духоўнага культу, каб Бог быў праслаўлены, а людзі збаўленыя. Таму свецкія людзі, як прысвечаныя Хрысту і намашчаныя Духам Святым, цудоўным чынам пакліканы і падрыхтаваны да таго, каб у іх заўсёды нараджаліся больш шчодрыя плады Духа. Усе іх учынкі, калі адбываюцца ў Духу, малітвы і апостальскія пачынанні, сужэнскае і сямейнае жыццё, штодзённая праца, адпачынак цела і душы, а нават жыццёвыя нядолі, калі іх цярпліва пераадольваюць, становяцца духоўнымі ахвярамі, прыемнымі Богу праз Езуса Хрыста (пар. 1 П 2, 5), якія прыносяцца Айцу падчас эўхарыстычнай цэлебрацыі разам з ахвярай Цела Пана. Такім чынам свецкія людзі пакланеннем і святасцю ўчынкаў сам свет прысвячаюць Богу.

35. Хрыстус, вялікі Прарок, які сведчаннем жыцця і моцай слова абвясціў Валадарства Айца, выконвае свой прароцкі абавязак аж да поўнага з’яўлення славы не толькі праз іерархію, якая навучае ў Яго імя і Яго ўладай, але і праз свецкіх, якіх устанавіў для гэтага сведкамі і надзяліў пачуццём веры і ласкай слова (пар. Дз 2, 17-18; Ап 19, 10), каб моц Евангелля ззяла ў штодзённым сямейным і грамадскім жыцці. Яны выяўляюць сябе як сыны абяцання, калі, будучы моцнымі ў веры і надзеі, выкарыстоўваюць цяперашні час (пар. Эф 5, 16; Клс 4, 5) і цярпліва чакаюць будучай славы (пар. Рым 8, 25). Яны не павінны хаваць гэту надзею ў глыбіні сэрца, але няспынна выяўляць яе сваімі паводзінамі і змаганнем «супраць гаспадароў цемры свету гэтага, супраць… духаў злосці» (Эф 6, 12), а таксама праз структуры свецкага жыцця.

Як сакрамэнты Новага Закону, якімі жывіцца жыццё і апостальства вернікаў, вобразна прадказваюць і выяўляюць новае неба і новую зямлю (пар. Ап 21, 1), так свецкія становяцца магутнымі вестунамі веры ў тое, на што спадзяюцца (пар. Гбр 11, 1), калі з жыццём паводле веры непахісна звязваюць вызнанне веры. Такая евангелізацыя, або абвяшчэнне Хрыста, рэалізаваная праз сведчанне жыцця і слова, атрымлівае пэўную адметнасць і эфектыўнасць, бо здзяйсняецца ў звычайных умовах, уласцівых свету.

У выкананні гэтага абавязку асабліва каштоўным аказваецца той стан жыцця, які асвячаны асобным сакрамэнтам, а менавіта сужэнскае і сямейнае жыццё. Загартоўка ў апостальстве свецкіх і яго выдатная школа знаходзіцца там, дзе хрысціянская пабожнасць працінае ўвесь змест жыцця і з дня ў дзень усё больш яго перамяняе. Там сужэнцы знаходзяць сваё асабістае пакліканне: яны павінны быць адно для аднаго і для сваіх дзяцей сведкамі веры і любові Хрыста. Хрысціянская сям’я на ўвесь голас абвяшчае цяперашнія вартасці Божага Валадарства і надзею благаслаўлёнага жыцця. Так сваім прыкладам і сведчаннем яна пераконвае свет у ягонай грахоўнасці і асвячае тых, хто шукае праўды.

Таму свецкія, нават калі іх паглынаюць часовыя клопаты, могуць і павінны весці найкаштоўнейшую дзейнасць дзеля евангелізацыі свету. Калі нестае святых распарадчыкаў ці калі яны не могуць выконваць абавязкі з прычыны пераследу, некаторыя свецкія па меры магчымасці выконваюць сакральныя абавязкі, і хоць многія з іх усе свае сілы аддаюць апостальскай справе, аднак усе без выключэння павінны супрацоўнічаць дзеля пашырэння і ўзрастання Валадарства Хрыста ў свеце. Таму свецкія павінны старанна рупіцца аб глыбейшым пазнанні  праўды Аб’яўлення і настойліва прасіць у Бога дару мудрасці.

36. Хрыстус, які стаў паслухмяным аж да смерці і таму быў узвышаны Айцом (пар. Флп 2, 8-9), увайшоў у славу свайго Валадарства. Яму падпарадкавана ўсё, пакуль Ён самога сябе і ўсё не падпарадкуе Айцу, каб Бог быў усім ува ўсім (пар. 1 Кар 15, 27-28). Гэтай уладай Ён надзяліў вучняў, каб і яны здабылі стан каралеўскай свабоды і праз самаадрачэнне і святасць жыцця перамагалі ў саміх сабе панаванне граху (пар. Рым 6, 12); больш за тое, каб праз служэнне Хрысту ў бліжніх прыводзілі сваіх братоў праз пакору і цярплівасць да Валадара, служыць якому — значыць панаваць. Пан таксама праз пасрэдніцтва свецкіх вернікаў жадае пашыраць сваё Валадарства, а менавіта «Валадарства праўды і жыцця, Валадарства святасці і ласкі, Валадарства справядлівасці, любові і спакою»(115). У гэтым Валадарстве само стварэнне будзе вызвалена ад няволі тлення да свабоды дзяцей Божых (пар. Рым 8, 21). Сапраўды вялікае абяцанне і вялікая запаведзь была дадзена вучням: «Усё вашае, вы ж — Хрыста, а Хрыстус — Бога» (1 Кар 3, 23).

Таму вернікі павінны пазнаваць глыбокую сутнасць усяго стварэння, яго каштоўнасць і прызначэнне для славы Божай і нават праз свецкія справы дапамагаць адзін аднаму ў больш святым жыцці, каб свет напаўняўся духам Хрыста і ў справядлівасці, любові і спакоі больш паспяхова дасягаў сваёй мэты. У паўсюдным выкананні гэтага абавязку свецкім належыць асаблівая роля. Дзякуючы сваёй кампетэнцыі ў свецкіх дысцыплінах і сваёй дзейнасці, унутрана ўзвышанай ласкай Хрыста, яны павінны паводле магчымасці спрыяць таму, каб даброты, створаныя з волі Стварыцеля і святла Ягонага слова, удасканальваліся дзякуючы чалавечай працы, тэхніцы і грамадзянскай культуры для паўсюднай карысці ўсіх без выключэння людзей. Няхай даброты размяркоўваюцца сярод іх больш адпаведным чынам і спрыяюць паўсюднаму развіццю ў чалавечай і хрысціянскай свабодзе. Так Хрыстус праз членаў Касцёла будзе ўсё больш асвятляць усю чалавечую супольнасць сваім збаўчым святлом.

Акрамя таго, свецкія павінны агульнымі намаганнямі аздараўляць інстытуты і ўмовы свету, калі яны дзесьці схіляюць да граху, каб яны адпавядалі нормам справядлівасці і спрыялі, а не перашкаджалі практыкаванню цнотаў. Робячы так, яны напоўняць культуру і чалавечыя справы маральнай вартасцю. Так адначасова ралля свету лепш рыхтуецца пад пасеў Божага слова, і шырэй адкрываюцца брамы Касцёла, праз якія ў свет павінна ўвайсці абвяшчэнне спакою.

Дзеля самой эканоміі збаўлення вернікі павінны старанна вучыцца адрозніваць правы і абавязкі, ускладзеныя на іх як на членаў Касцёла, ад тых, якія належаць ім як членам чалавечага грамадства. Яны павінны старацца згарманізаваць першыя з другімі, памятаючы, што ў кожнай зямной справе павінны кіравацца хрысціянскім сумленнем, бо ніякая чалавечая дзейнасць, нават у часовых справах, не можа быць выключана з-пад улады Бога. У наш час асабліва пажадана, каб гэта адрозненне і ў той жа час суладнасць як мага выразней выявіліся ў спосабе дзеяння вернікаў, каб місія Касцёла магла паўней адпавядаць своеасаблівым умовам сучаснага свету. З аднаго боку трэба прызнаць, што зямная дзяржава, слушна аддаючыся часовым клопатам, кіруецца ўласцівымі сабе прынцыпамі, а з другога боку трэба адкінуць тую заганную дактрыну, якая імкнецца пабудаваць грамадства, цалкам ігнаруючы рэлігію, якая змагаецца з рэлігійнай свабодай грамадзян і знішчае яе(116).

37. Свецкія, як і ўсе хрысціяне, маюць права ўдосталь атрымліваць ад сваіх пастыраў духоўныя даброты Касцёла, асабліва дапамогу Божага слова і сакрамэнты(117), а таксама прадстаўляць пастырам свае патрэбы і пажаданні з такой свабодай і даверлівасцю, якая належыць Божым дзецям і братам у Хрысце. У залежнасці ад ведаў, кампетэнцыі і аўтарытэту, якімі валодаюць, яны маюць магчымасць, а часам і абавязак выказваць сваё меркаванне ў справах, якія датычаць дабра Касцёла(118). Калі ўзнікае патрэба, гэта павінна адбывацца праз пасрэдніцтва ўстаноў, заснаваных для гэтага Касцёлам, і заўсёды ў праўдзе, з адвагай і разважнасцю, з пашанай і любоўю да тых, хто з прычыны свайго святога абавязку прадстаўляе асобу Хрыста.

Свецкія, як і ўсе хрысціяне, ідучы за прыкладам Хрыста, які сваёй паслухмянасцю аж да смерці адкрыў усім людзям шчаслівы шлях да свабоды дзяцей Божых, павінны з хрысціянскай паслухмянасцю ахвотна дастасоўвацца да пастановаў пастыраў, якія ў Касцёле прадстаўляюць Хрыста як настаўнікі і кіраўнікі. Няхай не забываюць даручаць Богу ў малітвах сваіх кіраўнікоў, якія няспынна клапоцяцца пра нашыя душы як тыя, хто павінен здаць рахунак; няхай робяць гэта з радасцю, а не з прымусу (пар. Гбр 13, 17).

Са свайго боку святыя пастыры павінны прызнаваць і падтрымліваць годнасць і адказнасць свецкіх людзей у Касцёле; павінны ахвотна карыстацца іх мудрымі парадамі, з даверам даручаць ім абавязкі дзеля служэння Касцёлу, даваць свабоду і поле дзейнасці і, канешне, падбадзёрваць іх, каб яны браліся за працу таксама з уласнай ініцыятывы. З айцоўскай любоўю павінны чуйна разважаць у Хрысце над ініцыятывамі, пажаданнямі і імкненнямі свецкіх(119). А справядлівую свабоду, якая належыць усім у зямной дзяржаве, пастыры павінны прызнаваць і паважаць.

Ад гэтых цесных адносінаў свецкіх і пастыраў можна чакаць шматлікіх даброт для Касцёла, бо дзякуючы ім у свецкіх умацоўваецца пачуццё ўласнай адказнасці, падтрымліваецца рупнасць, а сілы свецкіх лягчэй аб’ядноўваюцца з працай пастыраў. Апошнія ж, падтрыманыя досведам свецкіх, могуць больш выразна і адпаведна ацэньваць як духоўныя, так і часовыя справы, каб увесь Касцёл, умацаваны ўсімі сваімі членамі, больш паспяхова выконваў сваю місію для жыцця свету.

38. Перад светам кожны свецкі павінен быць сведкам уваскрасення і жыцця Пана Езуса і знакам жывога Бога. Усе разам і кожны асобна павінны ўмацоўваць свет духоўным плёнам (пар. Гал 5, 22) і напаўняць яго такім духам, якім ажыўлены тыя ўбогія, лагодныя і міратворцы, якіх Пан назваў у Евангеллі шчаслівымі (пар. Мц 5, 3-9). Адным словам, «чым душа ёсць у целе, тым няхай будуць у свеце хрысціяне» (120).

Раздзел V

ПАЎСЮДНАЕ ПАКЛІКАННЕ ДА СВЯТАСЦІ Ў КАСЦЁЛЕ

39. Мы верым, што Касцёл, таямніцу якога выкладае Святы Сабор, бездакорна святы. Бо Хрыстус, Сын Божы, які разам з Айцом і Духам Святым ушаноўваецца як «адзіны Святы»(121), палюбіў Касцёл як сваю абранніцу, аддаючы самога сябе, каб асвяціць яго (пар. Эф 5, 25-26); аб’яднаў яго з сабой як сваё цела і шчодра адарыў дарам Духа Святога дзеля Божай хвалы. Таму ўсе ў Касцёле, незалежна ад таго, ці належаць да іерархіі, ці з’яўляюцца паствай, пакліканы да святасці згодна са словамі Апостала: «Воля Божая — гэта асвячэнне вашае» (1 Тэс 4, 3; пар. Эф 1, 4). Святасць Касцёла няспынна праяўляецца і павінна праяўляцца ў пладах ласкі, якія Дух нараджае ў верніках; яна разнастайным чынам праяўляецца ў кожным чалавеку, які ва ўласцівым яму стане жыцця імкнецца да дасканалай любові, даючы прыклад іншым; пэўным уласцівым чынам яна выяўляецца ў практыкаванні парад, якія зазвычай называюцца евангельскімі. Практыкаванне гэтых парад, прынятае многімі хрысціянамі праз натхненне Духа Святога прыватна ці ў зацверджаных Касцёлам стане ці становішчы, дае ў свеце і павінна даваць цудоўнае сведчанне і прыклад гэтай святасці.

40. Пан Езус, Настаўнік і ўзор усякай дасканаласці, прапаведаваў сваім вучням усякага стану, усім разам і кожнаму асобна, святасць жыцця, пачаткам і здзяйсняльнікам якой з’яўляецца сам: «Таму будзьце дасканалымі, як дасканалы Айцец ваш Нябесны» (Мц 5, 48)(122). Бо на ўсіх Ён спаслаў Духа Святога, які павінен быў узрушыць іх знутры, каб яны любілі Бога ўсім сэрцам, усёй душой, усім розумам і ўсёй сваёй сілай (пар. Мк 12, 30) і каб любілі адзін аднаго так, як Хрыстус палюбіў іх (пар. Ян 13, 34; 15, 12). Паслядоўнікі Хрыста, пакліканыя Богам і апраўданыя ў Пану Езусе не за свае ўчынкі, але паводле намеру і ласкі Божай, у хросце веры сталі сапраўды дзецьмі Божымі і ўдзельнікамі Божай натуры, а праз гэта — сапраўды святымі. Таму яны павінны захоўваць у жыцці і ўдасканальваць асвячэнне, прынятае ад Бога. Апостал вучыць іх, каб яны жылі, «як гэта належыць святым» (Эф 5, 3), каб апрануліся «як выбраннікі Божыя, святыя і ўмілаваныя, у шчырую міласэрнасць, дабрыню, пакору, лагоднасць, доўгацярплівасць, церпячы адзін аднаго» (Клс 3, 12), і мелі плён Духа для асвячэння (пар. Гал 5, 22; Рым 6, 22). Паколькі ўсе мы памыляемся ў многім (пар. Як 3, 2), нам заўсёды патрэбна Божая міласэрнасць і мы штодня павінны маліцца: «Адпусці нам правіны нашыя» (Мц 6, 12)(123).

Таму для ўсіх відавочна, што ўсе хрысціяне любога стану і прафесіі пакліканы да паўнаты хрысціянскага жыцця і дасканалай любові(124) . Дзякуючы гэтай святасці, таксама і ў зямным грамадстве развіваецца больш гуманны лад жыцця. На дасягненне гэтай дасканаласці верныя павінны скіроўваць свае сілы, атрыманыя паводле меры дару Хрыста, каб, ідучы следам за Ім і прыпадабняючыся да ўзору, якім для іх з’яўляецца Ён сам, будучы ва ўсім паслухмянымі волі Айца, яны ад усёй душы прысвячалі сябе Божай славе і служэнню бліжняму. Такім чынам святасць Божага народу прынясе багаты плён, што выдатна пацвярджае жыццё шматлікіх святых у Касцёле.

41. У розных відах жыцця і абавязках усе культывуюць адну святасць. Пад кіраўніцтвам Духа Святога, паслухмяныя голасу Айца і пакланяючыся Богу Айцу ў духу і праўдзе, яны ідуць за ўбогім і пакорным Хрыстом, які нясе крыж, каб заслужыць удзел у Яго славе. Кожны ў залежнасці ад сваіх дароў і абавязкаў павінен без ваганняў крочыць шляхам жывой веры, якая абуджае надзею і дзейнічае праз любоў.

Перадусім пастыры Хрыстовага статку павінны на ўзор найвышэйшага і спрадвечнага Святара, Пастыра і Вартаўніка нашых душ свята і палымяна, з пакорай і мужнасцю выконваць сваёй служэнне, каб яно стала для іх узнёслым сродкам асвячэння. Выбраныя для паўнаты святарства, яны адораны сакрамэнтальнай ласкай, каб праз малітву, прынясенне ахвяры і пропаведзь, а таксама праз усякую форму біскупскага клопату і служэння выканаць дасканалы абавязак пастырскай любові(125), каб, без страху аддаючы жыццё сваё за авечак, стаць узорам для статку (пар. 1 П 5, 3) і сваім прыкладам з кожным днём весці Касцёл да ўсё большай святасці.

Прэзбітэры на ўзор стану біскупаў, духоўны вянец якіх утвараюць(126), удзельнічаюць у ласцы іх абавязку праз Хрыста, вечнага і адзінага Пасрэдніка. Таму павінны ў штодзённым выкананні свайго абавязку ўзрастаць у любові да Бога і бліжняга. Яны павінны захоўваць повязь святарскай супольнасці, мець удосталь усякіх духоўных даброт і даваць усім жывое сведчанне пра Бога(127), спаборнічаючы з тымі святарамі, якія на працягу стагоддзяў, часта ў пакорным і ўтоеным служэнні, пакінулі цудоўны ўзор святасці. Іх хвала гучыць у Божым Касцёле. Калі паводле свайго абавязку яны моляцца і прыносяць ахвяру за свой народ і за ўвесь Божы народ, усведамляючы, што робяць, і наследуючы тое, што здзяйсняюць(128), то апостальскія клопаты, небяспека і нядоля не павінны быць перашкодай для іх асвячэння. Наадварот, дзякуючы ім яны павінны хутчэй узняцца на вышэйшую ступень святасці, падмацоўваючы і развіваючы сваю дзейнасць глыбокай кантэмпляцыяй на радасць усяго Касцёла. Усе прэзбітэры, асабліва тыя, якія паводле свайго пасвячэння называюцца дыяцэзіяльнымі, павінны памятаць, як моцна спрыяе іх асвячэнню верная сувязь і велікадушнае ўзаемадзеянне са сваім біскупам.

Удзельнікамі місіі і ласкі найвышэйшага Святара асаблівым чынам з’яўляюцца таксама слугі ніжэйшай ступені пасвячэння, перадусім дыяканы. Служачы таямніцам Хрыста і Касцёла(129), яны павінны захоўваць сябе чыстымі ад усякага граху і падабацца Богу, а таксама клапаціцца пра ўсялякія даброты для людзей (пар. 1 Цім 3, 8-10 і 12-13). Семінарысты, пакліканыя Панам і выбраныя для ўдзелу з Ім, рыхтуючыся пад чуйнай апекай пастыраў да абавязкаў служэння, павінны дастасаваць свой розум і сваё сэрца да такога пачэснага выбрання, быць трывалымі ў малітве, палаць любоўю, думаць толькі пра тое, што праўдзівае, справядлівае і прыносіць добрую славу, павінны ўсё здзяйсняць дзеля хвалы і праслаўлення Бога. Да іх далучаюцца тыя выбраныя Богам свецкія асобы, якіх біскуп заклікае цалкам прысвяціць сябе апостальскай дзейнасці і якія з вялікай карысцю працуюць на ніве Пана(130).

Сужэнцы і хрысціянскія бацькі павінны, ідучы сваім шляхам, усё жыццё падтрымліваць вернай любоўю адно аднаго ў ласцы, а прынятаму з любоўю ад Бога патомству прышчапляць хрысціянскае вучэнне і евангельскія цноты. Такім чынам яны даюць усім прыклад нястомнай і высакароднай любові, будуюць братэрскую супольнасць любові і становяцца сведкамі і супрацоўнікамі плоднасці Маці-Касцёла на знак і на ўдзел у той любові, якой Хрыстус палюбіў сваю абранніцу і аддаў за яе самога сябе(131). Падобны прыклад па-іншаму даюць аўдавелыя, а таксама нежанатыя, якія таксама ў немалой ступені могуць паспрыяць святасці і працы ў Касцёле. Людзі, якія працуюць, асабліва на цяжкай працы, павінны ўдасканальвацца праз чалавечыя справы, падтрымліваць сваіх суграмадзян, а ўсяму грамадству і ўсяму стварэнню дапамагаць у дасягненні лепшага стану. Акрамя таго, Хрыста, рукі якога займаліся цяслярствам, і які разам з Айцом няспынна дзейнічае дзеля збаўлення ўсіх, яны павінны наследаваць у дзейснай любові, маючы суцяшэнне надзеі, несучы цяжар адно аднаго, і ў сваёй штодзённай працы падымацца на вышэйшую ступень святасці, таксама апостальскай.

Тыя, каго прыгнятае беднасць, слабасць, хваробы і розныя нядолі, каго пераследуюць за справядлівасць, павінны ведаць, што яны асаблівым чынам звязаны з Хрыстом, які пакутуе дзеля збаўлення свету. Гэта іх Пан назваў у Евангеллі шчаслівымі, таму што «Бог усялякай ласкі, які паклікаў вас да сваёй вечнай славы ў Хрысце Езусе, пасля таго, як трохі пацерпіце, сам удасканаліць, загартуе і ўмацуе вас» (1 П 5, 10).

Таму ўсе хрысціяне з дня ў дзень будуць усё больш асвячацца ва ўмовах свайго жыцця, сярод сваіх абавязкаў ці жыццёвых абставін, калі з верай будуць прымаць усё з рукі Нябеснага Айца і супрацоўнічаць з Божай воляй, паказваючы ўсім у часовым служэнні тую любоў, якой Бог палюбіў свет.

42. «Бог ёсць любоў, і хто жыве ў любові, той жыве ў Богу, і Бог у ім» (1 Ян 4, 16). Бог напаўняе любоўю нашыя сэрцы праз Духа Святога, які дадзены нам (пар. Рым 5, 5); таму першым і найбольш патрэбным дарам з’яўляецца любоў, якой мы любім Бога больш за ўсё, а бліжняга — дзеля Бога. Каб гэтая любоў узрастала ў душы як добрае насенне і прыносіла плён, кожны вернік абавязаны ахвотна слухаць Божае слова і выконваць Божую волю з дапамогай Яго ласкі, часта ўдзельнічаць у сакрамэнтах, асабліва ў Эўхарыстыі, у літургічных дзеяннях, няспынна практыкаваць малітву, самаадрачэнне, ахвотнае братэрскае служэнне і ўсякія цноты. Любоў, якая з’яўляецца повяззю дасканаласці і паўнатой закону (пар. Клс 3, 14; Рым 13, 10), кіруе ўсімі сродкамі асвячэння, фарміруе іх і вядзе да мэты(132). Таму любоў да Бога і да бліжняга — гэта знак сапраўднага вучня Хрыста.

Езус, Сын Божы, праявіў да нас сваю любоў, аддаючы жыццё за нас, таму ніхто не мае большай любові за тую, калі хто аддае сваё жыццё за Яго і за сваіх братоў (пар. 1 Ян 3, 16; Ян 15, 13). Некаторыя хрысціяне ўжо з самага пачатку былі пакліканы — і заўжды будуць клікацца — да гэтага найвялікшага сведчання любові, асабліва перад пераследнікамі. Касцёл лічыць мучаніцтва асаблівым дарам і найвышэйшым выпрабаваннем любові, праз якое вучань, які дабравольна прымае смерць для збаўлення свету, прыпадабняецца да Настаўніка і наследуе Яго ў праліцці крыві. І хоць яно даецца нямногім, аднак усе павінны быць гатовыя вызнаваць Хрыста перад людзьмі і пайсці за Ім крыжовай дарогай сярод ганенняў, якіх Касцёлу заўжды хапала.

Святасць Касцёла асаблівым чынам падтрымліваюць розныя парады, якія Пан у Евангеллі даручыў выконваць сваім вучням(133). Сярод іх найбольш вылучаецца каштоўны дар Божай ласкі, якім Айцец адорвае некаторых людзей (пар. Мц 19, 11; 1 Кар 7, 7), каб праз цнатлівасць ці цэлібат яны лягчэй з непадзельным сэрцам (пар. 1 Кар 7, 32-34) прысвячалі сябе аднаму толькі Богу(134). Гэтая дасканалая стрыманасць, захаваная дзеля Божага Валадарства, заўжды карысталася асаблівай павагай Касцёла як знак і імпульс любові і як асаблівая крыніца духоўнай плоднасці ў свеце.

Касцёл мае на ўвазе і напамін Апостала, які, заклікаючы вернікаў да любові, заахвочвае іх адчуваць тое, што і Хрыстус, які «выракся самога сябе, прыняўшы постаць слугі… будучы паслухмяным ажно да смерці» (Флп 2, 7-8), і дзеля нас «стаў бедным, хоць быў багаты» (2 Кар 8, 9). А паколькі трэба, каб вучні заўсёды наследавалі гэтую любоў і пакору Хрыста і былі яе сведкамі, Маці-Касцёл цешыцца, што ў яго ўлонні знаходзяцца шматлікія мужчыны і жанчыны, якія больш дакладна наследуюць самаадрачэнне Збаўцы і відавочней яго выяўляюць, прымаючы ўбоства ў свабодзе дзяцей Божых і адмаўляючыся ад уласнай волі. Пераўзыходзячы нават меру запаведзі, яны падпарадкоўваюцца дзеля Бога чалавеку ў справе ўдасканалення, каб паўней прыпадобніцца да Хрыста ў Яго паслухмянасці(135).

Таму ўсе хрысціяне пакліканы і абавязаны дасягнуць святасці і дасканаласці свайго стану. Няхай жа ўсе стараюцца належна кіраваць сваімі пачуццямі, каб выкарыстанне зямных рэчаў і прывязанасць да багацця насуперак духу евангельскага ўбоства не перашкодзіла ім дасягнуць дасканалай любові, згодна з напамінам Апостала: «Хто карыстаецца светам, няхай будуць як тыя, хто не карыстаецца ім, бо мінае вобраз гэтага свету» (пар. 1 Кар 7, 31)(136).

Раздзел VI

КАНСЭКРАВАНЫЯ АСОБЫ

 43. Евангельскія парады прысвечанай Богу чыстасці, убоства і паслухмянасці, заснаваныя на словах і прыкладзе Пана і рэкамендаваныя Апосталамі, Айцамі, доктарамі Касцёла і пастырамі, з’яўляюцца Божым дарам, які Касцёл атрымаў ад свайго Пана і з Яго ласкі няспынна захоўвае. Сама ўлада Касцёла пад кіраўніцтвам Духа Святога паклапацілася пра тое, каб іх тлумачыць, кіраваць іх практыкаваннем і, больш за тое, усталёўваць сталыя, трывалыя формы жыцця, заснаваныя на гэтых парадах. Таму таксама выраслі, як на дрэве, якое цудоўна і буйна расквітнела на ніве Пана з дадзенага Богам парастка, разнастайныя формы самотнага ці супольнага жыцця, розныя манаскія сем’і, якія памнажаюць тое, што служыць як карысці іх членаў, так і дабру ўсяго Хрыстовага цела(137). Гэтыя сем’і дапамагаюць сваім членам, умацоўваючы іх у абраным ладзе жыцця, у выпрабаваным вучэнні, якое вядзе да дасягнення дасканаласці, у братэрскай супольнасці дзеля Хрыстовага служэння і ў паслухмянай свабодзе, так што яны могуць бяспечна выконваць свае манаскія абяцанні і верна захоўваць іх, а таксама з радасцю крочыць шляхам любові(138).

Калі мець на ўвазе боскі і іерархічны лад Касцёла, гэты стан не з’яўляецца прамежкавым паміж духоўным і свецкім, але з аднаго і з другога Бог кліча некаторых хрысціянаў, каб у жыцці Касцёла яны карысталіся асаблівым дарам і кожны па-свойму ўдзельнічалі ў яго збаўчай місіі(139).

44. Праз абяцанні ці іншыя святыя абавязацельствы, падобныя да іх па сваёй сутнасці, якія абавязваюць хрысціяніна практыкаваць тры вышэйзгаданыя евангельскія парады, ён цалкам аддаецца ва ўласнасць Богу, умілаванаму па-над усё, так што праз свой новы і асаблівы тытул прысвячае сябе служэнню Богу і Яго праслаўленню. Хоць праз хрост ён ужо памёр для граху і быў пасвячаны Богу, аднак дзеля атрымання багацейшага плёну ласкі хросту вырашае праз абяцанне евангельскіх парад у Касцёле вызваліцца ад перашкод, якія маглі б адвесці яго ад гарачай любові і ад дасканаласці Божага культу, і яшчэ больш прысвячае сябе Божаму служэнню(140). Пасвячэнне будзе больш дасканалым, бо ў мацнейшых і трывалых сувязях будзе выразней бачны Хрыстус, звязаны непарыўнай повяззю з Касцёлам, сваёй абранніцай.

А паколькі евангельскія парады праз любоў, да якой вядуць(141), асаблівым чынам аб’ядноўваюць з Касцёлам і яго таямніцай тых, хто жыве імі, то іх духоўнае жыццё павінна быць таксама прысвечана дабру ўсяго Касцёла. З гэтага вынікае абавязак або малітвай, або руплівай дзейнасцю па меры сіл і ў залежнасці ад формы свайго паклікання працаваць дзеля ўкаранення і ўмацавання ў душах Божага Валадарства і пашырэння яго на ўсе краіны. Таму Касцёл бярэ пад апеку і падтрымлівае адметны характар розных манаскіх інстытутаў.

Абяцанне і выкананне евангельскіх парад з’яўляецца як бы бачным знакам, які можа і павінен дзейсна прыцягваць усіх членаў Касцёла да ахвотнага выканання абавязкаў хрысціянскага паклікання. Паколькі Божы народ не мае тут сталага горада, а шукае будучага, то манаскі стан дае больш свабоды ад зямных клопатаў сваім членам, найлепш паказвае ўсім вернікам нябесныя даброты, прысутныя ўжо ў гэтым свеце, сведчыць пра новае і вечнае жыццё, здабытае дзякуючы адкупленню Хрыста, а таксама прадказвае будучае ўваскрашэнне ў славе Нябеснага Валадарства. Гэты стан больш верна наследуе і няспынна прадстаўляе ў Касцёле тую форму жыцця, якую абраў Божы Сын, прыйшоўшы ў свет споўніць волю Айца, і якую даручыў вучням, якія пайшлі за Ім. Урэшце, гэты стан па-свойму адкрывае перавагу Божага Валадарства па-над усім зямным і яго найважнейшыя патрэбы; паказвае ўсім людзям непараўнальную веліч магутнасці валадарання Хрыста і неабмежаваную моц Духа Святога, які цудоўна дзейнічае ў Касцёле.

Хоць стан, які абапіраецца на абяцанні евангельскіх парад, не адносіцца да іерархічнай структуры Касцёла, аднак ён неад’емна належыць да яго жыцця і святасці.

45. Паколькі абавязак касцёльнай іерархіі — пасвіць Божы народ і весці яго на ўрадлівыя пашы (пар. Эзх 34, 14), яна таксама павінна праз свае законы мудра кіраваць практыкай евангельскіх парад, якія асаблівым чынам спрыяюць дасканалай любові да Бога і бліжняга(142). Яна ж, паслухмяна ідучы за натхненнем Духа Святога, прымае статуты, прапанаваныя слаўнымі мужамі і жанчынамі, а потым, дакладней апрацаваўшы, афіцыйна зацвярджае іх; сваім чуйным і клапатлівым аўтарытэтам падтрымлівае інстытуты, устаноўленыя ў розных месцах для будавання Хрыстовага цела, каб яны ўзрасталі і развіваліся ў духу заснавальнікаў.

Найвышэйшы Пантыфік, каб лепш адказаць на патрэбы ўсяго статку Пана, з прычыны свайго першынства над усім Касцёлам і дзеля агульнай карысці можа выключыць з-пад юрысдыкцыі мясцовых ардынарыяў любы інстытут кансэкраванага жыцця і яго паасобных членаў і наўпрост падпарадкаваць іх сабе(143). Падобна яны могуць быць пакінуты ці даручаны сваім патрыярхальным уладам. Са свайго боку члены гэтых інстытутаў у выкананні перад Касцёлам абавязкаў, якія вынікаюць з уласцівай ім формы жыцця, павінны ў мясцовых Касцёлах згодна з кананічным правам паважаць і слухацца біскупаў з прычыны іх пастырскага аўтарытэту і неабходнай у апостальскай працы еднасці і згоды(144).

Праз зацвярджэнне Касцёл не толькі ўздымае захаванне манаскіх абяцанняў да годнасці кананічнага стану, але праз літургічнае дзеянне паказвае, што гэты стан прысвечаны Богу. Касцёл, згодна з уладай, дадзенай яму Богам, прымае абяцанні тых, хто іх дае, выпрошвае ў Бога ў публічнай малітве дапамогу і ласку для такіх асоб, даручае іх Богу і ўдзяляе ім духоўнае благаслаўленне, яднаючы іх прысвячэнне з эўхарыстычнай Ахвярай.

46. Кансэкраваныя асобы павінны рупіцца, каб праз іх пасрэдніцтва Касцёл з цягам часу ўсё лепш паказваў веруючым і няверуючым Хрыста: і калі Ён аддаецца кантэмпляцыі на гары, і калі абвяшчае народу Божае Валадарства, і калі аздараўляе хворых і калек, а грэшнікаў вядзе да цноты, і калі благаслаўляе дзяцей і робіць дабро ўсім, аднак, заўсёды паслухмяны волі Айца, які Яго паслаў(145).

Усім, нарэшце, павінна быць зразумела, што абяцанне евангельскіх парад, хоць і спалучана з вырачэннем дабротаў, якія несумненна маюць вялікую каштоўнасць, зусім не перашка­джае развіццю чалавечай асобы, але наадварот, па сваёй сутнасці найбольш яму спрыяе. Гэтыя парады, прынятыя добраахвотна згодна з асабістым пакліканнем кожнага, істотна спрыяюць ачышчэнню сэрца і духоўнай свабодзе і няспынна распальваюць полымя любові. Як сведчыць прыклад шматлікіх святых заснавальнікаў, яны асабліва прыдатныя ў фармацыі хрысціяніна для жыцця ў чыстасці і ўбостве, што абралі Хрыстус Пан і Яго Дзева Маці. Таму няхай ніхто не думае, што кансэкраваныя асобы паводле свайго пасвячэння становяцца або адасобленымі ад людзей, або непатрэбнымі ў чалавечай супольнасці. Хоць часам яны не падтрымліваюць сваіх сучаснікаў непасрэдна, аднак адчуваюць вельмі глыбокую ўнутраную сувязь з імі ў Хрысце і супрацоўнічаюць з імі духоўна, каб будаўніцтва зямной дзяржавы заўсёды абапіралася на Пана і да Яго накіроўвалася, каб выпадкам яе будаўнікі не працавалі дарэмна(146).

Таму Святы Сабор падтрымлівае і хваліць мужоў і жанчын, братоў і сясцёр, якія ў кляштарах, школах, шпіталях ці на місіях праз цярплівую і пакорную вернасць вышэйзгаданаму пасвячэнню ўпрыгожваюць абранніцу Хрыста і ўсім людзям аказваюць шматлікія і самыя разнастайныя паслугі.

47. Кожны, хто пакліканы да захавання евангельскіх парад, павінен прыкладаць намаганні, каб годна вытрываць і ўзрасці ў тым пакліканні, да якога прызначыў яго Бог, дзеля памнажэння святасці Касцёла, на большую славу адзінай і непадзельнай Тройцы, якая ў Хрысце і праз Хрыста ёсць крыніцай і пачаткам усякай святасці.

Раздзел VII

ЭСХАТАЛАГІЧНЫ ХАРАКТАР ПІЛІГРЫМУЮЧАГА КАСЦЁЛА
І ЯГО ЕДНАСЦЬ З НЯБЕСНЫМ КАСЦЁЛАМ

48. Касцёл, да якога ў Хрысце Езусе мы ўсе пакліканы і ў якім, дзякуючы Божай ласцы, здабываем святасць, дасягне паўнаты толькі ў нябеснай славе, калі настане час аднаўлення ўсяго (пар. Дз 3, 21) і калі разам з чалавецтвам таксама ўвесь свет, які глыбока звязаны з чалавекам і праз яго накіроўваецца да сваёй мэты, дасканалым чынам адновіцца ў Хрысце (пар. Эф 1, 10; Клс 1, 20; 2 П 3, 10-13).

Хрыстус, узняты над зямлёй, прыцягнуў да сябе ўсіх (пар. Ян 12, 32); уваскросшы (пар. Рым 6, 9), Ён спаслаў на вучняў свайго жыццядайнага Духа і праз Яго ўстанавіў сваё цела, якім ёсць Касцёл, паўсюднай прыладай збаўлення; седзячы праваруч Айца, Ён няспынна дзейнічае ў свеце, каб весці людзей да Касцёла і праз яго мацней яднаць іх з сабой і, падмацоўваючы іх сваім Целам і Крывёю, зрабіць удзельнікамі свайго жыцця ў славе. Значыць, абяцанае аднаўленне, якога чакаем, ужо распачалося ў Хрысце, развіваецца спасланнем Духа Святога і праз Яго трывае ў Касцёле, у якім праз веру мы атрымліваем павучэнне пра сэнс нашага часовага жыцця, з надзеяй на будучыя даброты даводзячы да канца ў свеце справу, даручаную нам Айцом, і працуючы дзеля нашага збаўлення (пар. Флп 2, 12).

Ужо прыйшоў да нас канец вякоў (пар. 1 Кар 10, 11), і незваротна ўстаноўлена аднаўленне свету, якое пэўным рэальным чынам прадчуваецца ўжо ў гэты час, бо Касцёл на зямлі пазначаны праўдзівай, хоць яшчэ недасканалай святасцю. Аднак пакуль не ўзнікнуць новыя нябёсы і новая зямля, у якіх жыве справядлівасць (пар. 2 П 3, 13), пілігрымуючы Касцёл у сваіх сакрамэнтах і інстытутах, якія належаць да цяперашняга веку, мае выгляд прамінаючага свету і жыве сярод стварэнняў, якія дагэтуль стогнуць, быццам парадзіха, і чакаюць аб’яўлення сыноў Божых (пар. Рым 8, 19-22).

Таму аб’яднаныя з Хрыстом і пазначаныя Духам Святым, «які ёсць задаткам нашай спадчыны» (Эф 1, 14), мы справядліва называемся дзецьмі Божымі і сапраўды імі з’яўляемся (пар. 1 Ян 3, 1), хоць яшчэ не з’явіліся з Хрыстом у славе (пар. Клс 3, 4), у якой будзем падобнымі да Бога, паколькі ўбачым Яго, які Ён ёсць (пар. 1 Ян 3, 2). Таму «калі прысутнічаем у целе, мы далёка ад Пана» (2 Кар 5, 6) і, маючы ў сабе задаткі Духа, мы ўздыхаем (пар. Рым 8, 23) і жадаем быць з Хрыстом (пар. Флп 1, 23). Тая самая любоў змушае нас жыць больш для таго, хто за нас памёр і ўваскрос (пар. 2 Кар 5, 15).

Мы імкнёмся ва ўсім падабацца Пану (пар. 2 Кар 5, 9) і апранаемся ў зброю Бога, каб супрацьстаяць подступам д’ябла і даць адпор у ліхі дзень (пар. Эф 6, 11-13). А паколькі не ведаем ні дня, ні гадзіны, павінны згодна з напамінам Пана няспынна чуваць, каб, завяршыўшы адзіны бег нашага зямнога жыцця (пар. Гбр 9, 27), мець годнасць увайсці разам з Панам на вяселле і быць залічанымі да благаслаўлёных (пар. Мц 25, 31-46) і каб нам не загадалі як дрэнным і лянівым слугам (пар. Мц 25, 26) пайсці ў вечны агонь (пар. Мц 25, 41), у вонкавую цемру, «дзе будзе плач і скрыгат зубоў» (Мц 22, 13 і 25, 30). Бо перш чым запанаваць з Хрыстом, поўным славы, мы ўсе «з’явімся перад тронам Хрыста, каб кожны атрымаў згодна з тым, што ён рабіў, жывучы ў целе: добрае ці благое» (2 Кар 5, 10), бо ў канцы свету «тыя, хто чыніў дабро, уваскрэснуць для жыцця, а тыя, хто рабіў зло, уваскрэснуць для асуджэння» (Ян 5, 29; пар. Мц 25, 46).

Лічачы, што «цярпенні цяперашняга часу нічога не вартыя ў параўнанні з той славай, якая павінна выявіцца ў нас» (Рым 8, 18; пар. 2 Цім 2, 11-12), моцныя ў веры мы чакаем «шчаслівай надзеі і аб’яўлення хвалы вялікага Бога і Збаўцы нашага, Езуса Хрыста» (Ціт 2, 13), «які пераменіць нашае прыніжанае цела ў падабенства свайго праслаўленага цела» (Флп 3, 21) і які прыйдзе, «каб праславіцца ў сваіх святых і паказацца цудоўным ва ўсіх, хто паверыў» (2 Тэс 1, 10).

49. Пакуль Пан не прыйдзе ў сваёй велічы, а разам з Ім і ўсе анёлы (пар. Мц 25, 31), пакуль пасля знішчэння смерці ўсё не будзе падпарадкавана Яму (пар. 1 Кар 15, 26-27), адны з Ягоных вучняў пілігрымуюць па зямлі, другія, споўніўшы жыццё, ачышчаюцца, іншыя ў хвале сузіраюць «выразна самога трыадзінага Бога, якім Ён ёсць»(147). Аднак усе мы, у рознай ступені і на розны спосаб аб’яднаныя паміж сабой у той самай любові да Бога і бліжняга, спяваем адзін і той жа гімн хвалы нашаму Богу. Усе, хто належыць Хрысту, маючы Ягонага Духа, зрастаюцца ў адзін Касцёл і злучаюцца паміж сабой у Хрысце (пар. Эф 4, 16). Таму еднасць пілігрымуючых з тымі братамі, якія спачылі ў спакоі Хрыста, не перарываецца цалкам. Наадварот, паводле трывалай веры Касцёла яна ўмацоўваецца дзякуючы ўзаемаабмену духоўнымі дабротамі(148). Бо жыхары неба, глыбей з’яднаныя з Хрыстом, яшчэ трывалей умацоўваюць увесь Касцёл у святасці, а культ, які Касцёл тут, на зямлі, аддае Богу, узвышаюць і па-рознаму садзейнічаюць больш шырокаму будаўніцтву Касцёла (пар. 1 Кар 12, 12-27)(149). Прынятыя да айчыны і знаходзячыся блізка каля Пана (пар. 2 Кар 5, 8), праз Яго, з Ім і ў Ім няспынна заступаюцца за нас перад Айцом(150), ахвяруючы Яму заслугі, якія праз адзінага Пасрэдніка паміж Богам і людзьмі, Езуса Хрыста (пар. 1 Цім 2, 5), здабылі на зямлі, служачы Пану ва ўсім і ў целе сваім дапаўняючы тое, чаго неставала пакутам Хрыста, за Яго цела, якім ёсць Касцёл (пар. Клс 1, 24)(151). Таму іх братэрскі клопат істотна дапамагае нашай слабасці.

50. Са старажытных часоў існавання хрысціянскай рэлігіі пілігрымуючы Касцёл, цалкам прызнаючы еднасць усяго Містычнага цела Езуса Хрыста, з вялікай пабожнасцю шанаваў памяць памерлых(152), а паколькі маліцца за памерлых, каб яны былі вызвалены ад грахоў — гэта святая і збаўчая справа (пар. 2 Мак 12, 46), ён узносіць за іх малітвы. Што датычыць Апосталаў і Хрыстовых мучанікаў, якія, праліўшы сваю кроў, далі найвышэйшае сведчанне веры і любові, то Касцёл заўсёды верыў у іх цесную лучнасць з намі ў Хрысце, таму атачаў іх, як і Благаслаўлёную Дзеву Марыю, а таксама святых анёлаў, асаблівай пашанай(153) і з пабожнасцю прасіў іх аб заступніцтве. Да іх ліку нядаўна былі далучаны тыя, хто дакладней наследаваў чыстасць і ўбоства Хрыста(154) і, урэшце, тыя, хто дзякуючы гераічнаму практыкаванню хрысціянскіх цнот(155) і боскім харызмам годны пабожнай пашаны з боку вернікаў і наследавання(156).

Прыглядаючыся да жыцця тых, хто верна наследаваў Хрыста, мы маем новую прычыну шукаць будучы Горад (пар. Гбр 13, 14 і 11, 10) і адначасова пазнаем самы пэўны шлях, па якім сярод зменлівасці свету ў залежнасці ад уласцівага кожнаму стану і ўмоваў мы зможам дайсці да дасканалай еднасці з Хрыстом, гэта значыць да святасці(157). У жыцці тых, хто з’яўляецца саўдзельнікам нашай чалавечнасці і больш дасканала прыпадабняецца да ўзору Хрыста (пар. 2 Кар 3, 18), Бог жыва паказвае людзям сваю прысутнасць і сваё аблічча. Праз іх Ён сам звяртаецца да нас і дае нам знак свайго Валадарства(158), да якога мы, маючы такое мноства сведак (пар. Гбр 12, 1) і такое пацвярджэнне праўды Евангелля, моцна прыцягваемся.

Аднак не толькі дзякуючы іх прыкладу мы ўшаноўваем памяць жыхароў неба, але яшчэ больш дзеля таго, каб умацоўвалася еднасць усяго Касцёла ў Духу праз практыкаванне братэрскай любові (пар. Эф 4, 1-6). Бо як узаемная хрысціянская еднасць паміж падарожнымі вядзе нас бліжэй да Хрыста, так адносіны са святымі яднаюць нас з Хрыстом, з якога, быццам з Крыніцы і Галавы, выцякае ўсялякая ласка і жыццё Божага народу(). Таму надзвычай неабходна, каб мы любілі гэтых сяброў і сунаследнікаў Езуса Хрыста, а таксама нашых братоў і асаблівых дабрачынцаў, належна дзякавалі Богу за іх(160), «з пакораю да іх звярталіся і для атрымання дабрадзействаў Бога праз Яго Сына Езуса Хрыста, нашага Пана, Адкупіцеля і Збаўцу, прасілі іх аб малітве, заступніцтве і дапамозе»(161). Усялякае праўдзівае сведчанне любові, якое мы даем жыхарам неба, па сваёй сутнасці канчаткова накіроўваецца да Хрыста, які ёсць «каронай усіх святых»(162), а праз Яго — да Бога, які цудоўны ў сваіх святых і ўзвялічаны ў іх(163).

Найбольш высакародным чынам нашае яднанне з нябесным Касцёлам ажыццяўляецца тады, калі, асабліва ў святой Літургіі, у якой моц Духа Святога ўздзейнічае на нас праз сакрамэнтальныя знакі, разам з ім у радасным захапленні мы праслаўляем веліч Бога(164) і калі ўсе мы, з кожнага пакалення, мовы, племені і народу, адкупленыя ў крыві Хрыста (пар. Ап 5, 9) і сабраныя ў адзін Касцёл, адной песняй хвалы праслаўляем Бога, Адзінага ў Тройцы. Таму, цэлебруючы эўхарыстычную Ахвяру, мы найбольш яднаемся з пакланеннем нябеснага Касцёла, уваходзячы ў еднасць і ўшаноўваючы перадусім памяць заўсёды слаўнай Дзевы Марыі, а таксама св. Юзафа, св. Апосталаў і мучанікаў і ўсіх святых(165).

51. Гэтую вартую пашаны веру нашых продкаў у жывыя зносіны з братамі, якія знаходзяцца ў нябеснай славе або яшчэ ачышчаюцца пасля смерці, гэты Святы Сабор з вялікай пабожнасцю прымае і нанова прадстаўляе пастановы трох Святых Сабораў: ІІ Нікейскага(166), Фларэнційскага(167) і Трыдэнцкага(168). Адначасова ў сваім пастырскім клопаце заахвочвае ўсіх, каго гэта датычыць, да наступнага: калі дзе-небудзь будуць заўважаны злоўжыванні, парушэнні ці недахопы, няхай яны пастараюцца стрымаць ці выправіць іх і аднавіць усё дзеля большай хвалы Хрыста і Бога. Таму няхай навучаюць вернікаў, што сапраўдны культ святых грунтуецца не столькі на разнастайнасці знешніх актаў, колькі на ўмацаванні нашай актыўнай любові, праз якую мы шукаем для большага дабра нашага і Касцёла «як прыкладу ў жыцці святых, так і ўдзелу ў іх супольнасці, а таксама дапамогі ў іх заступніцтве»(169). З другога боку яны павінны настаўляць вернікаў, што нашы зносіны з жыхарамі неба, калі толькі іх разумець у паўнейшым святле веры, зусім не абядняюць культ пакланення, які мы аддаём Богу Айцу праз Хрыста ў Духу, але наадварот, яшчэ больш узбагачаюць яго(170).

Усе мы, якія з’яўляемся Божымі дзецьмі і ўтвараем адну Божую сям’ю ў Хрысце (пар. Гбр 3, 6), калі яднаемся паміж сабой ва ўзаемнай любові і ў адной хвале Найсвяцейшай Тройцы, адказваем на глыбокае пакліканне Касцёла і ўдзельнічаем у прадчуванні літургіі дасканалай славы(171). Бо калі Хрыстус з’явіцца ў славе і настане хвалебнае ўваскрашэнне памерлых, бляск Бога асветліць нябесны Горад, а яго паходняй будзе Баранак (пар. Ап 21, 23). Тады ўвесь Касцёл святых у найвышэйшым шчасці любові будзе пакланяцца Богу і «забітаму Баранку» (Ап 5, 12), усклікаючы аднагалосна: «Таму, хто сядзіць на троне, і Баранку благаслаўленне і пашана, і слава, і моц на векі вечныя» (Ап 5, 13).

Раздзел VIII

БЛАГАСЛАЎЛЁНАЯ БАГАРОДЗІЦА ДЗЕВА МАРЫЯ Ў ТАЯМНІЦЫ ХРЫСТА І КАСЦЁЛА

І. Уступ

52. Найласкавейшы і найміласэрнейшы Бог, жадаючы здзейсніць адкупленне свету, «калі надышла паўната часу, паслаў Сына свайго, народжанага ад жанчыны... каб мы атрымалі ўсынаўленне» (Гал 4, 4-5). «Ён дзеля нас, людзей, і дзеля нашага збаўлення сышоў з неба. І праз Духа Святога прыняў цела ад Дзевы Марыі»(172). Гэтая боская таямніца збаўлення аб’яўляецца нам і працягваецца ў Касцёле, які Пан устанавіў як сваё цела і ў якім вернікі, знаходзячыся пры Хрысце Галаве і маючы лучнасць з усімі Ягонымі святымі, павінны таксама шанаваць памяць «перадусім слаўнай заўсёды Дзевы Марыі, Маці Бога і Пана нашага Езуса Хрыста»(173).

53. Дзева Марыя, якая, атрымаўшы анёльскае звеставанне, прыняла сэрцам і целам Божае Слова і дала свету Жыццё, прызнаецца і ўшаноўваецца як праўдзівая Маці Бога і Адкупіцеля. Годная асабліва ўзнёслага адкуплення дзякуючы заслугам свайго Сына і з’яднаная з Ім цеснай і непарыўнай сувяззю, Яна адорана найвышэйшым абавязкам і найвышэйшай годнасцю быць Маці Божага Сына, а таму — умілаванай дачкой Айца і святой святыняй Духа Святога. Дзякуючы гэтаму дару асаблівай ласкі Яна пераўзыходзіць усе іншыя зямныя і нябесныя стварэнні. Адначасова Яна звязана з усімі людзьмі, якія павінны быць збаўлены, паходжаннем з роду Адама і, больш за тое, ёсць «наогул Маці членаў (Хрыста)… паколькі сваёй любоўю садзейнічала таму, каб у Касцёле нараджаліся вернікі, якія з’яўляюцца членамі Галавы»(174). Таму Яна ўшаноўваецца як найвыдатнейшы і абсалютна выключны член Касцёла і як яго вобраз, а таксама як самы дасканалы ўзор веры і любові. Каталіцкі Касцёл, навучаны Духам Святым, адорвае Яе чуйным сыноўскім пачуццём як наймілейшую Маці.

54. Таму Святы Сабор, выкладаючы вучэнне пра Касцёл, у якім боскі Адкупіцель здзяйсняе вечнае збаўленне, хоча старанна растлумачыць як ролю Благаслаўлёнай Дзевы ў таямніцы Уцелаўлёнага Слова і Містычнага цела, так і абавязкі іншых адкупленых людзей у дачыненні да Багародзіцы, Маці Хрыста і Маці людзей, асабліва вернікаў. Аднак Сабор не мае намеру прадстаўляць поўнае вучэнне пра Марыю ці вырашаць пытанні, якія яшчэ не цалкам высветлены тэолагамі. Таму надалей захоўваюцца погляды, якія свабодна выказваюцца ў каталіцкіх школах пра тую, якая ў святым Касцёле займае найвышэйшае месца пасля Хрыста і разам з тым найбліжэйшае да нас(175).

ІІ. Роля Благаслаўлёнай Дзевы ў эканоміі збаўлення

55. Святое Пісанне Старога і Новага Запаветаў, а таксама шанаваная Традыцыя больш зразумела прадстаўляюць і як бы відавочна паказваюць ролю Маці Збаўцы ў эканоміі збаўлення. Кнігі Старога Запавету апісваюць гісторыю збаўлення, у якой паволі рыхтуецца прыйсце на свет Хрыста. Гэтыя найстаражытнейшыя дакументы, як яны трактуюцца ў Касцёле і як разумеюцца ў святле пазнейшага поўнага Аб’яўлення, з цягам часу ўсё больш выразна паказваюць постаць жанчыны, Маці Адкупіцеля. У гэтым святле Яна па-прароцку прадстаўляецца ўжо ў дадзеным праайцам, упаўшым у грэх, правобразе, які гаворыць пра перамогу над змеем (пар. Быц 3, 15). Гэта таксама тая Дзева, якая зачне і народзіць Сына, імя якога будзе Эммануэль (пар. Іс 7, 14; пар. Міх 5, 2-3; Мц 1, 22-23). Гэта Яна займае першае месца сярод пакорных і ўбогіх Пана, якія з даверам чакаюць ад Яго збаўлення і атрымліваюць яго. Нарэшце, разам з Ёй, узнёслай Дачкой Сіёна, пасля доўгачаканага спаўнення абяцання, прыходзіць паўната часу і настае новая эканомія збаўлення, калі Божы Сын прыняў ад Яе чалавечую натуру, каб праз таямніцу свайго цела вызваліць чалавека ад граху.

56. Айцец міласэрнасці пажадаў, каб уцелаўленню папярэднічала згода той, якая была прызначана да мацярынства, каб такім чынам, як жанчына прычынілася да смерці, так зноў жанчына паспрыяла жыццю. Гэта асабліва датычыць Маці Езуса, якая дала свету тое Жыццё, якое адраджае ўсё, і была адорана Богам вартымі такога вялікага задання дарамі. Таму зусім не дзіўна, што ў святых айцоў усталяваўся звычай называць Багародзіцу ўсесвятой і пазбаўленай усякай грахоўнай заганы, як бы ўтворанай Духам Святым і сфармаванай як новае стварэнне(176). Дзеву з Назарэта, адораную ад першага моманту зачацця бляскам асаблівай святасці, анёл звеставання вітае з даручэння Божага як «поўную ласкі» (Лк 1, 28). Яна адказвае пасланніку нябёс: «Вось Я, слуга Пана. Няхай Мне станецца паводле твайго слова» (Лк 1, 38). Так Марыя, дачка Адама, згаджаючыся з Божым словам, стала Маці Езуса і, прымаючы збаўчую волю Бога ўсім сэрцам, нястрыманая ніякім грахом, як слуга Пана цалкам прысвяціла сябе асобе і справе свайго Сына, служачы таямніцы адкуплення пад Яго кіраўніцтвам і разам з Ім з ласкі ўсемагутнага Бога. Таму святыя айцы слушна лічаць, што Марыя не была толькі пасіўнай прыладай Бога, але што са свабоднай верай і паслухмянасцю Яна актыўна супрацоўнічала ў справе чалавечага збаўлення. Бо Яна, як кажа св. Ірэнэй, «будучы паслухмянай, стала прычынай збаўлення як для сябе, так і для ўсяго чалавецтва»(177). Таму нямала старажытных айцоў у сваім навучанні ахвотна сцвярджаюць разам з ім: «Вузел, завязаны праз непаслухмянасць Евы, быў развязаны праз паслухмянасць Марыі; што звязала праз нявернасць дзева Ева, тое Дзева Марыя развязала праз веру»(178). Правёўшы параўнанне з Евай, яны называюць Марыю «Маці жывых»(179) і не раз сцвярджаюць: «Смерць прыйшла праз Еву, а жыццё — праз Марыю»(180).

57. Гэтая сувязь Маці з Сынам у збаўчай справе выяўляецца з моманту беззаганнага зачацця Хрыста да самай Яго смерці. Спачатку Марыя спяшаецца адведаць Альжбету, якая пад уплывам сваёй веры ў абяцанае збаўленне вітае Яе як благаслаўлёную, а папярэднік узрушыўся ва ўлонні маці (пар. Лк 1, 41-45). Зноў жа ў момант нараджэння Багародзіца ў радасці паказвае пастухам і мудрацам свайго Першароднага Сына, які не парушыў Яе дзявочай чыстасці, але асвяціў Яе(181). Калі Яна прадстаўляла Яго Богу ў святыні, прынёсшы дар убогіх, пачула прадказанне Сімяона, што Сын будзе знакам супраціву, а душу Маці праб’е меч, каб выявіліся намеры многіх сэрцаў (пар. Лк 2, 34-35). Калі бацькі згубілі і з болем шукалі Дзіця Езуса, яны знайшлі Яго ў святыні — у тым, што належала Ягонаму Айцу, але не зразумелі слоў Сына. Аднак Яго Маці, разважаючы, захоўвала ўсё гэта ў сваім сэрцы (пар. Лк 2, 41-51).

58. У публічным жыцці Езуса прысутнасць Яго Маці бачна з самага пачатку, калі на вяселлі ў Кане Галілейскай, абуджаная спачуваннем, Яна сваім заступніцтвам выклікала пачатак знакаў Езуса Месіі (пар. Ян 2, 1-11). На працягу Яго навучання Яна прыняла словы, у якіх Сын, ставячы Божае Валадарства вышэй за меркаванні і сувязі цела і крыві, назваў благаслаўлёнымі тых, хто слухае і захоўвае слова Божае (пар. Мк 3, 35 і парал.; Лк 11, 27-28), як гэта верна рабіла Яна (пар. Лк 2, 19 і 51). Так Благаслаўлёная Дзева ішла дарогай веры і верна захавала сваю еднасць з Сынам да самага крыжа, каля якога стаяла паводле Божага намеру (пар. Ян 19, 25), моцна цярпела разам са сваім Адзінародным і з’ядналася з Яго ахвярай матычным духам, з любоўю згаджаючыся з прынясеннем у ахвяру народжанага ад Яе. Нарэшце, самім Езусам Хрыстом, які паміраў на крыжы, Яна была дадзена ў Маці вучню: «Жанчына, вось сын Твой» (пар. Ян 19, 26-27)(182).

59. Але, паколькі Богу спадабалася ўрачыста абвясціць таямніцу чалавечага збаўлення не раней, чым спашле абяцанага Хрыстом Духа Святога, мы бачым, што Апосталы перад днём Пяцідзесятніцы «адзінадушна трывалі ў малітве разам з жанчынамі і Марыяй, Маці Езуса, і з братамі Ягонымі» (Дз 1, 14). Бачым таксама Марыю, якая ў малітвах просіць дару Духа, які падчас звеставання ўжо сышоў на Яе. Беззаганная Дзева, захаваная ад усякай заганы першароднага граху(183), закончыўшы шлях зямнога жыцця, была з целам і душою ўзята ў неба да нябеснай славы(184) і ўзвышана Панам як Валадарка ўсяго, каб больш прыпадобніцца да свайго Сына, Валадара валадароў (пар. Ап 19, 16) і Пераможцы граху і смерці(185).

ІІІ. Благаслаўлёная Дзева і Касцёл

60. У нас ёсць адзіны Пасрэднік, паводле слоў Апостала: «Бо адзін Бог і адзін Пасрэднік паміж Богам і людзьмі: чалавек Езус Хрыстус, які аддаў сябе самога на водкуп за ўсіх» (1 Цім 2, 5-6). Мацярынская роля Марыі ў дачыненні да людзей ніякім чынам не закрывае і не прыніжае гэтага адзінага пасрэдніцтва Хрыста, але паказвае яго моц. Бо ўвесь збаўчы ўплыў Благаслаўлёнай Дзевы на людзей нараджаецца не з нейкай неабходнасці рэчаў, а з Божага ўпадабання і выцякае са шчодрага багацця Хрыстовых заслуг, на Яго пасрэдніцтве грунтуецца, ад гэтага пасрэдніцтва цалкам залежыць і з яго чэрпае ўсю сваю моц; ніякім чынам не перашкаджае непасрэднаму з’яднанню вернікаў з Хрыстом, а наадварот, умацоўвае яго.

61. Благаслаўлёная Дзева, спрадвеку прадвызначаная разам з уцелаўленнем Божага Слова як Божая Маці, была на зямлі, з пастановы Божага Провіду, Маці-карміцелькай Боскага Адкупіцеля, асабліва ўзвялічанай па-над усімі іншымі, паплечніцай і пакорнай слугой Пана. Зачынаючы, нараджаючы, кормячы Хрыста, прадстаўляючы Яго ў святыні Айцу і церпячы разам са сваім Сынам падчас Яго канання на крыжы, Яна сапраўды супрацоўнічала ў справе Збаўцы праз веру, надзею і адданую любоў дзеля аднаўлення звышпрыроднага жыцця чалавечых душ. Таму яна стала для нас Маці паводле ласкі.

62. Гэтае мацярынства Марыі ў эканоміі ласкі працягваецца няспынна, пачынаючы ад акту згоды, якую пры звеставанні Яна верна выказала і якую без вагання захавала пад крыжам, да вечнага здзяйснення збаўлення ўсіх выбраных. Узятая ў неба, Яна не спыніла гэтае збаўчае дзеянне, але праз сваё разнастайнае заступніцтва няспынна выпрошвае нам дары вечнага збаўлення(186). Дзякуючы сваёй мацярынскай любові Яна апякуецца братамі свайго Сына, якія яшчэ пілігрымуюць, сярод працы і небяспек, пакуль не будуць прыведзены да шчаслівай айчыны. Таму Благаслаўлёную Дзеву Касцёл называе Заступніцай, Апякункай, Памочніцай, Пасрэдніцай(187). Аднак гэта разумеецца ў такім сэнсе, што ад годнасці і эфектыўнасці дзеяння Хрыста, адзінага Пасрэдніка, нічога не адымаецца і не дадаецца(188).

Ніякае стварэнне не можа ніколі стаяць нароўні з Уцелаўлёным Словам і Адкупіцелем; але як святарства Хрыста па-рознаму становіцца ўдзелам святых распарадчыкаў і вернага народу, як еднасць Бога па-рознаму рэальна пашыраецца ў стварэннях, так і адзінае пасрэдніцтва Адкупіцеля не выключае, але абуджае ў стварэннях разнастайнае ўзаемадзеянне, якое паходзіць з удзелу ў адной крыніцы.

Таму Касцёл без вагання вызнае такую падпарадкаваную ролю Марыі; ведае пра яе са свайго досведу і скіроўвае сэрцы вернікаў, каб яны, падтрыманыя гэтай мацярынскай апекай, яшчэ мацней гарнуліся да Пасрэдніка і Збаўцы.

63. Благаслаўлёная Дзева дзякуючы дару і ролі боскага мацярынства, якія яднаюць Яе з Сынам Адкупіцелем, і дзякуючы сваім асаблівым ласкам і дарам глыбока звязана таксама з Касцёлам: Багародзіца з’яўляецца, як ужо навучаў св. Амброзій, правобразам (typus) Касцёла ў сэнсе веры, любові і дасканалага з’яднання з Хрыстом(189). У таямніцы Касцёла, які і сам слушна называецца Маці і Дзевай, Благаслаўлёная Дзева Марыя мела выдатнае і асаблівае першынство, даючы ўзор маці і дзевы(190). Праз веру і паслухмянасць Яна нарадзіла на зямлі самога Сына Айца, прытым не пазнаўшы мужа, напоўненая Духам Святым, быццам новая Ева, Яна вызнала веру, не скажоную ніякім сумненнем, не старажытнаму змею, але пасланніку Бога. Яна нарадзіла Сына, якога Бог устанавіў Першародным сярод многіх братоў (пар. Рым 8, 29), гэта значыць сярод вернікаў, у нараджэнні і выхаванні якіх Яна супрацоўнічала сваёй мацярынскай любоўю.

64. Разважаючы над Яе таямніцай, наследуючы Яе любоў і верна выконваючы волю Айца дзякуючы прынятаму з верай Божаму слову, Касцёл сам становіцца маці, бо праз прапаведаванне і хрост ён нараджае да новага і несмяротнага жыцця дзяцей, зачатых ад Духа Святога і народжаных ад Бога. Касцёл таксама з’яўляецца дзевай, якая захоўвае цэласную і чыстую вернасць, абяцаную Абранніку, і, наследуючы Маці свайго Пана, моцай Духа Святога цнатліва захоўвае непарушную веру, моцную надзею і шчырую любоў(191).

65. У той час як Касцёл у асобе Благаслаўлёнай Дзевы Марыі ўжо дасягае дасканаласці, дзякуючы якой існуе беззаганным і незаплямленым (пар. Эф 5, 27), хрысціяне дагэтуль старанна імкнуцца, перамагаючы грэх, узрастаць у святасці. Таму яны ўздымаюць вочы да Марыі, якая свеціць усёй супольнасці выбраных як узор цнотаў. Пабожна разважаючы і прыглядаючыся да Яе ў святле Слова, якое стала чалавекам, Касцёл з пашанай глыбей пранікае ў найвышэйшую таямніцу ўцелаўлення і ўсё больш прыпадабняецца да свайго Абранніка. Бо Марыя, трывала ўвайшоўшы ў гісторыю збаўлення і пэўным чынам спалучаючы ў сабе і адлюстроўваючы найважнейшыя праўды веры, калі прапаведуюць пра Яе і ўшаноўваюць, заклікае вернікаў да свайго Сына і да Яго ахвяры, а таксама да любові Айца. Касцёл жа, імкнучыся да славы Хрыста, больш прыпадабняецца да свайго высокага Правобразу, няспынна ўзрастаючы ў веры, надзеі і любові, шукаючы ва ўсім волі Божай і будучы ёй паслухмяным. Таму і ў сваёй апостальскай дзейнасці Касцёл слушна ўзіраецца ў тую, якая нарадзіла Езуса, які для таго быў зачаты ад Духа Святога і нарадзіўся з Дзевы, каб гэтаксама праз Касцёл нараджацца і ўзрастаць у сэрцах вернікаў. А Дзева стала ў сваім жыцці прыкладам мацярынскага пачуцця, якое павінна ажыўляць усіх супрацоўнікаў дзеля адраджэння людзей у апостальскай місіі Касцёла.

IV. Культ Благаслаўлёнай Дзевы Марыі

66. Марыя, узвышаная пасля Сына дзякуючы Божай ласцы па-над усімі анёламі і людзьмі, як Благаслаўлёная Маці Божая, якая ўдзельнічала ў таямніцах Хрыста, слушна ўшаноўваецца Касцёлам у асаблівым кульце. Ужо з самых даўніх часоў Благаслаўлёная Дзева ўшаноўваецца пад імем «Багародзіцы», пад абарону якой вернікі аддаюць сябе ў малітвах ва ўсіх сваіх нядолях і патрэбах(192). Асабліва з часу Эфескага Сабору цудоўным чынам пашыраўся ў Божым народзе культ Марыі, які выявіўся ў пашане і любові, у закліках і наследаванні, згодна з Яе ўласнымі прарочымі словамі: «Благаслаўляць Мяне будуць усе пакаленні, бо вялікае ўчыніў Мне Усемагутны» (Лк 1, 48-49). Гэты культ, які заўсёды існаваў у Касцёле, хоць наогул і выключны, істотна адрозніваецца ад культу пакланення, які аддаецца ўцелаўлёнаму Слову нароўні з Айцом і Духам Святым, і найбольш спрыяе яму. Розныя формы ўшанавання Багародзіцы, якія Касцёл у межах здаровага і законнага вучэння зацвердзіў адпаведна ўмовам часу і месца і ў залежнасці ад характару і менталітэту вернікаў, скіраваныя на тое, каб праз ушанаванне Маці яны пазнавалі, любілі, пакланяліся і належым чынам захоўвалі запаведзі Сына, праз якога ўсё існуе (пар. Клс 1, 15-16) і ў якім спрадвечнаму Айцу «спадабалася... каб у Ім жыла ўся паўната» (Клс 1, 19).

67. Святы Сабор наўмысна падае да ведама гэтае каталіцкае вучэнне, адначасова нагадваючы ўсім дзецям Касцёла, каб яны шчыра падтрымлівалі культ Благаслаўлёнай Дзевы, асабліва літургічны, і высока цанілі практыкі і пабожныя практыкаванні ў Яе гонар, рэкамендаваныя на працягу вякоў Настаўніцкім Інстытутам Касцёла, і пабожна захоўвалі тое, што ў мінулыя часы было пастаноўлена наконт культу выяваў Хрыста, Благаслаўлёнай Дзевы і святых(193). Тэолагаў жа і прапаведнікаў Божага слова горача заахвочвае, каб у разважанні пра асаблівую годнасць Багародзіцы яны пільна асцерагаліся ўсякага фальшывага перабольшання і празмернай абмежаванасці поглядаў(194). Рупліва вывучаючы пад кіраўніцтвам Настаўніцкага Інстытута Касцёла Святое Пісанне, айцоў і доктараў Касцёла, а таксама літургію, яны павінны належна тлумачыць дары і прывілеі Благаслаўлёнай Дзевы, якія заўжды адносяцца да Хрыста — крыніцы ўсялякай праўды, святасці і пабожнасці. Няхай пільна асцерагаюцца ўсяго, што ў словах і чынах магло б увесці ў зман адлучаных братоў ці якіх-небудзь іншых людзей адносна праўдзівага вучэння Касцёла. У сваю чаргу няхай вернікі памятаюць пра тое, што сапраўдная пабожнасць грунтуецца не на марным і часовым пачуцці ці на нейкай дарэмнай легкавернасці, але паходзіць з праўдзівай веры, якая вядзе нас да прызнання выключнасці Багародзіцы і пабуджае нас па-сыноўску любіць нашу Маці і наследаваць Яе цноты.

V. Марыя — знак пэўнай надзеі і суцяшэння пілігрымуючага Божага народу

68. Тым часам Маці Езуса, якая ўжо праслаўлена целам і душой у небе, будучы вобразам і пачаткам Касцёла, які павінен дасягнуць паўнаты ў будучым веку, тут, на зямлі, пакуль не настане дзень Пана (пар. 2 П 3, 10), свеціць пілігрымуючаму Божаму народу як знак пэўнай надзеі і суцяшэння.

69. Гэтаму Святому Сабору прыносіць вялікую радасць і суцяшэнне тое, што і сярод адлучаных братоў дастаткова тых, хто належна ўшаноўвае Маці Пана і Збаўцы, асабліва сярод усходніх хрысціянаў, якія з гарачым запалам і пабожнасцю саўдзельнічаюць у кульце Багародзіцы заўсёды Дзевы(195). Няхай усе хрысціяне настойліва просяць Маці Бога і Маці людзей, каб Яна, якая падтрымлівала сваімі малітвамі пачаткі Касцёла, цяпер, узвышаная над усімі святымі і анёламі ў небе, у супольнасці ўсіх святых заступалася перад сваім Сынам, пакуль усе сем’і народаў, названых пачэсным імем хрысціянаў, і тых, што яшчэ не пазналі свайго Збаўцу, не аб’яднаюцца шчасліва ў спакоі і згодзе ў адзін Божы народ дзеля хвалы Найсвяцейшай і непадзельнай Тройцы.

Усё, што абвешчана ў гэтай Дагматычнай канстытуцыі — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 21 лістапада 1964г.

Я, ПАВЕЛ, Біскуп каталіцкага Касцёла

(Ідуць подпісы Айцоў)

З АКТАЎ ДРУГОГА ВАТЫКАНСКАГА СУСВЕТНАГА СВЯТОГА САБОРУ

НАТЫФІКАЦЫЯ
зробленая Дастойнейшым Генеральным Сакратаром Святога Сабору
на 123-й Генеральнай кангрэгацыі 16 лістапада 1964г.

Было зададзена пытанне, якой павінна быць тэалагічная кваліфікацыя выкладзенага і вынесенага на галасаванне вучэння.

Дактрынальная камісія адказала на пытанне ў разважаннях над папраўкамі, якія датычаць трэцяга раздзела Праекта пра Касцёл, у наступны словах:

«Тэкст Сабору, што відавочна само па сабе, павінен заўсёды інтэрпрэтавацца паводле вядомых усім агульных прынцыпаў».

Пры гэтай нагодзе Дактрынальная камісія адсылае да сваёй Дэкларацыі ад 6 сакавіка 1964г., тэкст якой цытуем:

«Прымаючы пад увагу саборны звычай і пастырскую мэту дадзенага Сабору, гэты Святы Сабор наказвае Касцёлу лічыць абавязковым для захавання ў справах веры ці звычаяў толькі тое, што сам адкрыта абвяшчае.

Усё астатняе, што Святы Сабор падае як вучэнне Найвышэйшага Настаўніцкага Інстытута Касцёла, хрысціяне, усе і кожны паасобку, павінны прымаць і прызнаваць згодна з думкаю самога Святога Сабору, якую можна пазнаць з пададзенага зместу або са спосабу выказвання паводле тэалагічных нормаў інтэрпрэтацыі».

Далей з упаўнаважання Найвышэйшай Улады да ведама Айцоў падаецца ўступная тлумачальная нота да Паправак, якія датычаць трэцяга раздзела Праекта пра Касцёл; вучэнне, выкладзенае ў тым жа трэцім раздзеле, павінна тлумачыцца і разумецца паводле думкі і фармуліровак ноты.

Уступная тлумачальная нота

«Камісія вырашыла папярэдзіць разважанне над Папраўкамі наступнымі заўвагамі:

1. Калегія не разумеецца ў дакладна юрыдычным значэнні, гэта значыць як група роўных, якія перадалі б сваю ўладу старшыні, але як сталая група, структура і аўтарытэт якой павінны выводзіцца з Аб’яўлення. Таму ў адказе на папраўку 12 выразна гаворыцца аб Дванаццаці, што Бог устанавіў іх „як калегію, або як сталую групу“ (пар. таксама папр. 53, с). З той жа прычыны ў дачыненні да Калегіі Біскупаў у розных месцах выкарыстоўваюцца словы: стан (оrdo) або супольнасць (сorpus). Паралелізм паміж Пятром і рэштай Апосталаў з аднаго боку, і Найвышэйшым Пантыфікам і біскупамі, з другога, не прадбачыць перадачы надзвычайнай улады Апосталаў іх наступнікам ці, зразумела, роўнасці паміж Галавой і членамі Калегіі, але толькі прапарцыянальнасць паміж першым (Пётр — Апосталы) і другім (Папа — біскупы). Таму Камісія вырашыла напісаць у № 22: не такім жа чынам (eadem), а падобным чынам (pari) (пар. папр. 57).

2. Членамі Калегіі становяцца на моцы біскупскага пасвячэння і дзякуючы іерархічнай супольнасці з галавой Калегіі і яе членамі (пар. № 22 § 1 у канцы).

Праз пасвячэнне перадаецца анталагічны ўдзел у святым абавязку (munera), як гэта вядома з Традыцыі, у тым ліку з літургічнай. Наўмысна выкарыстана слова абавязак (munerum), а не ўлада (potestatum), паколькі апошняе слова магло б разумецца ў значэнні фактычна здзяйсняемай улады. А каб улада фактычна здзяйснялася, іерархічным аўтарытэтам павінна быць акрэслена яе кананічнае, або законнае, азначэнне. Гэтае азначэнне ўлады можа засноўвацца на даручэнні асаблівага задання або на прызначэнні падуладных, а даручэнне адбываецца паводле нормаў, зацверджаных найвышэйшай уладай. Асаблівая норма такога тыпу неабходна сама па сабе, паколькі гаворка ідзе пра абавязкі, якія павінны выконвацца большай колькасцю суб’ектаў, якія іерархічна ўзаемадзейнічаюць з волі Хрыста. Зразумела, што гэта супольнасць (communio) змянялася ў жыцці Касцёла ў залежнасці ад умоў часу, перш чым была кадыфікавана ў законе.

Таму выразна гаворыцца, што патрэбна іерархічная супольнасць з Галавой Касцёла і яго членамі. Супольнасць (communio) — гэта паняцце, якое ў старажытным Касцёле (падобна як і сёння, асабліва на Усходзе) карыстаецца вялікай павагай. Але яно азначае не нейкае неакрэсленае пачуццё, але арганічную рэчаіснасць, якая патрабуе юрыдычнай формы і адначасова ажыўлена духам любові. Таму Камісія амаль аднагалосна вырашыла, што трэба напісаць „у іерархічнай супольнасці“ (пар. папр. 40, а таксама тое, што гаворыцца пра кананічную місію ў № 24).

Дакументы апошніх Найвышэйшых Пантыфікаў, якія датычаць юрысдыкцыі біскупаў, трэба інтэрпрэтаваць згодна з гэтым абавязковым азначэннем улады.

3. Пра Калегію, якая не існуе без Галавы, гаворыцца, што яна „таксама з’яўляецца суб’ектам найвышэйшай і поўнай улады над усім Касцёлам“. Гэта абавязкова трэба прыняць, каб не пашкодзіць паўнаты ўлады Рымскага Пантыфіка, бо Калегія неад’емна і заўсёды змяшчае ў сабе паняцце сваёй Галавы, якая ў Калегіі захоўвае непарушна свой абавязак Намесніка Хрыста і Пастыра паўсюднага Касцёла. Іншымі словамі: адрозненне праходзіць не паміж Рымскім Пантыфікам і біскупамі, узятымі разам, а паміж Рымскім Пантыфікам асобна і Рымскім Пантыфікам разам з біскупамі. А паколькі Найвышэйшы Пантыфік з’яўляецца Галавой Калегіі, ён можа сам адзін выконваць пэўныя дзеянні, якія ні ў якой ступені не належаць біскупам, напрыклад, склікаць Калегію і кіраваць ёй, зацвярджаць нормы дзеяння і г. д. (пар. папр. 81). Да рашэння Найвышэйшага Пантыфіка, якому быў даручаны клопат пра ўвесь Хрыстовы статак, належыць акрэсленне — у залежнасці ад патрэб Касцёла, якія з часам змяняюцца, — таго, як трэба здзяйсняць гэты клопат: ці толькі асабіста, ці таксама калегіяльна. У кіраванні, падтрымцы, зацвярджэнні і дзейнасці Калегіі Рымскі Пантыфік, беручы пад увагу дабро Касцёла, прымае рашэнні паводле ўласнага меркавання.

4. Найвышэйшы Пантыфік, як Найвышэйшы Пастыр Касцёла, можа ў любы час ажыццяўляць сваю ўладу паводле ўласнай волі, як гэтага патрабуе яго абавязак. У сваю чаргу Калегія, хоць існуе заўсёды, не выконвае няспынна непасрэдна калегіяльную дзейнасць, як гэта вядома з Традыцыі Касцёла. Іншымі словамі: яна не заўсёды знаходзіцца „ў поўным складзе“, а наадварот, толькі пэўны час дзейнічае дакладна калегіяльным чынам і не інакш, як толькі са згоды Галавы. Гаворыцца „са згоды Галавы“, каб не думалі пра залежнасць як быццам бы ад кагосьці звонку. Наадварот, тэрмін „згода“ нагадвае пра супольнасць паміж Галавой і членамі, а таксама прадбачыць неабходнасць дзеяння, якое ўласцівым чынам належыць Галаве. Справа выразна сцверджана ў № 22 § 2 і растлумачана там жа напрыканцы. Адмоўная формула „не інакш, як толькі (nonnisi)“ ахоплівае ўсе выпадкі; таму зразумела, што нормы, зацверджаныя Найвышэйшай Уладай, павінны заўжды захоўвацца (пар. папр. 84).

Усюды выразна бачна, што гаворка ідзе пра сувязь біскупаў з іх Галавой, і ніколі пра дзейнасць біскупаў незалежна ад Папы. У тым выпадку, калі няма дзейнасці Галавы, біскупы не могуць дзейнічаць як Калегія, як гэта вынікае з паняцця „Калегія“. Гэтая іерархнічная супольнасць усіх біскупаў з Найвышэйшым Пантыфікам, бясспрэчна, прадстаўлена ў Традыцыі.

NB. Без іерархічнай супольнасці не можа выконвацца сакрамэнтальна-анталагічны абавязак, які трэба адрозніць ад кананічна-юрыдычнага аспекту. Камісія не палічыла патрэбным разглядаць пытанні дазволенасці і сапраўднасці, якія пакідаюцца дыскусіі тэолагаў, у прыватнасці, што датычыць улады, якая ажыццяўляецца de facto ў адлучаных усходніх хрысціянаў, якую тлумачаць па-рознаму».

† Перыклес Фелічы
Тытулярны Арцыбіскуп Самасаты
Генеральны Сакратар Другога Ватыканскага
Сусветнага Святога Сабору

З першай сесіі ўвага Айцоў Сабору засяроджваецца на канцэпцыі Касцёла. Першапачатковы тэкст прадстаўляў традыцыйнае вучэнне з некаторымі дадаткамі (пра сакрамэнтальнасць біскупаства, супольнасную аснову Касцёла, статус свецкіх і г. д.) і быў пераважна схаластычны, не меў пастырскага і экуменічнага аспектаў, таму быў цалкам перапрацаваны на Саборы. Касцёл, разгледжаны паводле яго прыроды, служэння і дыялогу са свецкімі, стаў першасным і галоўным пытаннем на другой і трэцяй сесіях, на якіх абмяркоўваліся сакрамэнтальнасць і калегіяльнасць біскупства, усеагульнае служэнне біскупаў у еднасці са Святым Айцом і іх пастырскае заданне ў мясцовым Касцёле, святарства, адраджэнне ў касцёльнай практыцы сталага дыяканату. Паглыбілася разуменне духоўнага і бачнага вымярэння Касцёла, таямніцы Касцёла як Божага народу, ролі і статусу свецкіх, якія ўдзельнічаюць у агульным святарстве Хрыста, усеагульнага паклікання да святасці, якое паказвае свету Касцёл як знак новага чалавецтва на шляху да паўнаты часу, калі Бог будзе ўсё ва ўсім. Заключны тэкст пераадольвае першапачатковыя складанасці і канфлікты, паказваючы новыя дасягненні ў эклезіяльным вучэнні, і аказвае вялікі ўплыў на іншыя касцёльныя дакументы. Ён быў абнародаваны на трэцяй сесіі 21 лістапада 1964 года.

__________________

(1) Пар. S. CYPRIANUS, Epist. 64, 4: PL 3, 1017; CSEL (Hartel), III B, p. 720. S. HILARIUS PICT., In Mt. 23, 6: PL 9, 1047. S. AUGUSTINUS, passim. S. CYRILLUS ALEX., Glaph. in Gen. 2,10: PG 69, 110A.

(2) S. GREGORIUS M., Hom. in Evang. 19, 1: PL 76, 1154B. Пар. S. AUGUSTINUS, Serm. 341, 9, 11: PL 39, 1499s. S. Io. DAMASCENUS, Adv. Iconocl. 11: PG 96, 1357.

(3) Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 24, 1: PG 7, 966B; HARVEY 2, 131, ed. SAGNARD, Sources Chr., p. 398.

(4) S. CYPRIANUS, De Orat. Dom. 23: PL 4, 553: HARTEL, III A, p. 285. S. AUGUSTINUS, Serm. 71, 20, 33: PL 38, 463s. S. Io. DAMASCENUS, Adv. Iconocl. 12: PG 96, 1358D.

(5) Пар. ORIGENES, In Mt. 16, 21: PG 13, 1443 C; TERTULLIANUS, Adv. Marc. 3, 7: PL 2, 357C; CSEL 47, 3, p. 386. Pro documentis liturgicis, пар. Sacramentarium Gregorianum: PL 78, 160B; vel C. MOHLHERG, Liber Sacramentorum Romanae Ecclesiae, Romae, 1960, p. 111, XC: «Deus, qui ex omni coaptatione sanctorum aeternum tibi condis habitaculum...» (Божа, адусюль выбіраючы святых, Ты засноўваеш сабе вечнае жыллё). Hymnus Urbs Ierusalem beata in Breviario monastico, et Coelestis urbs Ierusalem in Breviario romano.

(6) Пар. S. THOMAS, Summa Theol. III, q. 62, a. 5, ad 1.

(7) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iun. 1943: AAS 35 (1943), p. 208.

(8) Пар. LEO XIII, Epist. Encycl. Divinum illud, 9 maii 1897: ASS 29 (1896-97), p. 650. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, l. c., pp. 219-220: DENZ. 2288 (3808). S. AUGUSTINUS, Serm. 268, 2: PL 38, 1232, et alibi. S. Io. CHRYSOSTOMUS, In Eph. Hom. 9, 3: PG 62, 72. DIDYMUS ALEX., Trin. 2, 1: PG 39, 449s. S. THOMAS, In Col. 1, 18, lect. 5: ed. Marietti, II, n. 46: «Sicut constituitur unum corpus ex unitate animae, ita Ecclesia ex unitate Spiritus...» (Як узнікае адно цела дзякуючы еднасці душы, так і Касцёл — дзякуючы еднасці Духа).

(9) Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Sapientiae christianae, 10 ian. 1890: ASS 22 (1889-90), p. 392. ID., Epist Encycl. Satis cognitum, 29 iun. 1896: ASS 28 (1895-96), pp. 710 et 724ss. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, l. c., pp. 199-200.

(10) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, l. c., p. 221ss. ID., Litt. Encycl. Humani generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), p. 571.

(11) Пар. LEO XIII, Epist. Encycl. Satis cognitum, l. c., p. 713.

(12) Пар. Symbolum Apostolicum: DENZ. 6-9 (10-30); Symb. Nic.-Const.: DENZ. 86 (150); coll. Prof. fidei Trid.: DENZ. 994 et 999 (1862 et 1868).

(13) Называецца «Sancta (catholica apostolica) Romana Ecclesia» (святы (каталіцкі апостальскі) Рымскі Касцёл) in Prof. fidei Trid., l. c. et CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide cath. Dei Filius: DENZ. 1782 (3001).

(14) S. AUGUSTINUS, De civ. Dei, XVIII, 51, 2: PL 41, 614.

(15) Пар. S. CYPRIANUS, Epist. 69, 6: PL 3, 1142B; HARTEL 3B, p. 754: «inseparabile unitatis sacramentum» (неад’емны сакрамэнт еднасці).

(16) Пар. PIUS XII, Alloc. Magnificate Dominum, 2 nov. 1954: AAS 46 (1954), p. 669. Litt. Encycl. Mediator Dei, 20 nov. 1947: AAS 39 (1947), p. 555.

(17) Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Miserentissimus Redemptor, 8 maii 1928: AAS 20 (1928), p. 171s. PIUS XII, Alloc. Vous nous avez, 22 sept. 1956: AAS 48 (1956), p. 714.

(18) Пар. S. THOMAS, Summa Theol. III, q. 63, a. 2.

(19) Пар. S. CYRILLUS HIER., Catech. 17, de Spiritu Sancto, II, 35-37: PG 33, 1009-1012. NIC. CABASILAS, De vita in Christo, lib. III, de utilitate chrismatis: PG 150, 569-580. S. THOMAS, Summa Theol. III, q. 65, a. 3 et q. 72, a. 1 et 5.

(20) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei, 20 nov. 1947: AAS 39 (1947), praesertim p. 552s.

(21) 1 Кар 7, 7: «Кожны мае ўласны дар (idion charisma) ад Бога, адзін так, другі інакш». Пар. S. AUGUSTINUS, De Dono Persev., 14, 37: PL 45, 1015s.: «Non tantum continentia Dei donum est, sed coniugatorum etiam castitas» (Не толькі ўстрыманне з’яўляецца Божым дарам, але і сужэнская чыстасць).

(22) S. AUGUSTINUS, De Praed. Sanct. 14, 27: PL 44, 980.

(23) S. Io. CHRYSOSTOMUS, In Io., Hom. 65, 1: PG 59, 361.

(24) Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 16, 6; III, 22, 1-3: PG 7, 925C-926A et 955C-958A; HARVEY 2, 87s. et 120-123; SAGNARD, ed. Sources Chr., pp. 290-292 et 372ss.

(25) Пар. S. IGNATIUS M., Ad Rom, Praef.: ed. FUNK, I, 252.

(26) Пар. S. AUGUSTINUS, Bapt. c. Donat. V, 28, 39: PL 43, 197: «Certe manifestum est, id quod dicitur, in Ecclesia intus et foris, in corde, non in corpore cogitandum» (Цалкам відавочна, што выказванне «ў Касцёле» і «па-за» трэба разумець як «у сэрцы», а не «ў целе»). Пар. тамсама, III, 19, 26: col. 152; V, 18, 24: col. 189; In Io., Tr. 61, 2: PL 35, 1800, et alibi saepe.

(27) Лк 12, 48: «З кожнага, каму дадзена шмат, і спагнана будзе шмат з яго». Пар. Mц 5, 19-20; 7, 21-22; 25, 41-46; Як 2, 14.

(28) Пар. LEO XIII, Epist. Apost. Praeclara gratulationis, 20 iun. 1894: ASS 26 (1893-94), p. 707.

(29) Пар. LEO XIII, Epist. Encycl. Satis cognitum, 29 iun. 1896: ASS 28 (1895-96), p. 738. Epist. Encycl. Caritatis studium, 25 iul. 1898: ASS 31 (1898-99), p. 11. PIUS XII, Nuntius radioph. Nell’alba, 24 dec. 1941: AAS 34 (1942), p. 21.

(30) Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum Orientalium, 8 sept. 1928: AAS 20 (1928), p. 287. PIUS XII, Litt. Encycl. Orientalis Ecclesiae, 9 apr. 1944: AAS 36 (1944), p. 137.

(31) Пар. Instr. S. S. C. S. OFFICII, 20 dec. 1949: AAS 42 (1950), p. 142.

(32) Пар. S. THOMAS, Summa Theol. III, q. 8, a. 3, ad 1.

(33) Пар. Epist. S. S. C. S. OFFICII ad Archiep. Boston.: DENZ. 3869-72.

(34) Пар. EUSEBIUS CAES., Praeparatio Evangelica, 1, 1: PG 21, 28AB.

(35) Пар. BENEDICTUS XV, Epist. Apost. Maximum illud: AAS 11 (1919), p. 440, praesertim p. 451ss. PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum Ecclesiae: AAS 18 (1926), pp. 68-69. PIUS XII, Litt. Encycl. Fidei Donum, 21 apr. 1957: AAS 49 (1957), pp. 236-237.

(36) Пар. Didache1, 14: ed. FUNK, I, p. 32. S. IUSTINUS, Dial. 41: PG 6, 564. S. IRENAEUS, Adv. Haer. IV, 17, 5: PG 7, 1023; HARVEY, 2, p. 199s. CONC. TRID., Sess. 22, cap. 1: DENZ. 939 (1742).

(37) Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. De Ecclesia Christi, Pastor aeternus: DENZ. 1821 (3050s.).

(38) Пар. CONC. FLOR., Decretum pro Graecis: DENZ. 694 (1307) et CONC. VAT. I, Const. dogm. De Ecclesia Christi, Pastor aeternus: DENZ. 1826 (3059).

(39) Пар. Liber sacramentorum S. GREGORII, Praef. in natali S. Matthiae et S. Thomae: PL 78, 51 et 152; пар. Cod. Vat. lat. 3548, f. 18. S. HILARIUS, In Ps. 67, 10: PL 9, 450, CSEL 22, p. 286. S. HIERONYMUS, Adv. Iovin. 1, 26: PL 23, 247A. S. AUGUSTINUS, In Ps. 86, 4: PL 37, 1103. S. GREGORIUS M., Mor. in Iob, XXVIII, V: PL 76, 455-456. PRIMASIUS, Comm. in Apoc. V: PL 68, 924 BC. PASCHASIUS RADB., In Mt., L. VIII, cap. 16: PL 120, 561C. Пар. LEO XIII, Epist. Et sane, 17 dec. 1888: ASS 21 (1888), p. 321.

(40) Пар. Дз 6, 2-6; 11, 30; 13, 1; 14, 23; 20, 17; 1 Тэс 5, 12-13; Флп 1, 1; Клс 4, 11 et passim.

(41) Пар. Дз 20, 25-27; 2 Цім 4, 6 і наст.; пар. 1 Цім 5, 22; 2 Цім 2, 2; Ціт 1, 5; S. CLEMENS ROM., Ad Cor. 44, 3: ed. FUNK, 1, p. 156.

(42) Пар. S. CLEMENS ROM., Ad Cor. 44, 2: ed. FUNK, 1, p. 154s.

(43) Пар. TERTULLIANUS, Praescr. Haer. 32: PL 2, 52s. S. IGNATIUS M., passim.

(44) Пар. TERTULLIANUS, Praescr. Haer. 32: PL 2, 53.

(45) Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 3, 1: PG 7, 848A; HARVEY 2, 8; SAGNARD, p. 100s.: «manifestatam».

(46) Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 2, 2: PG 7, 847; HARVEY 2, 7; SAGNARD, p. 100: «custoditur», пар. тамсама, IV, 26, 2: col. 1053; HARVEY 2, 236, а таксама IV, 33, 8: col. 1077; HARVEY 2, 262.

(47) Пар. S. IGNATIUS M., Philad., Praef.: ed. FUNK, 1, p. 264.

(48) Пар. S. IGNATIUS M., Philad., 1, 1; Magn. 6, 1: ed. FUNK, 1, 264 et 234.

(49) S. CLEMENS ROM. Ad Cor., 42, 3-4; 44, 3-4; 57, 1-2; ed. FUNK I, 152, 156, 171s. S. IG­NATIUS M., Philad. 2; Smyrn. 8; Magn. 3; Trall. 7: ed. FUNK, I, p. 265s.; 282; 232; 246s. etc.; S. IUSTINUS, Apol., 1, 65: PG 6, 428; S. CYPRIANUS, Epist., passim.

(50) Пар. LEO XIII, Epist. Encycl. Satis cognitum, 29 iun. 1896: ASS 28 (1895-96), p. 732.

(51) Пар. CONC. TRID., Decr. De sacr. Ordinis, cap. 4: DENZ. 960 (1768); CONC. VAT. I, Const. dogm. I, De Ecclesia Christi, Pastor aeternus, cap. 3: DENZ. 1828 (3061). PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iun. 1943: AAS 35 (1943), pp. 209 et 212. CIC, can. 329 § 1.

(52) Пар. LEO XIII, Epist. Et sane, 17 dec. 1888: ASS 21 (1888), p. 321s.

(53) Пар. S. LEO M., Serm. 5, 3: PL 54, 154.

(54) CONC. TRID., Sess. 23, cap. 3, citat verba 2 Tim 1, 6-7, ut demonstret Ordinem esse verum sacramentum: DENZ. 959 (1766).

(55) In Trad. Apost. 3: ed. BOTTE, Sources Chr., pp. 27-30, Episcopo tribuitur «primatus sacerdotii» (біскупу належыць «першынство святарства»). Пар. Sacramentarium Leonianum, ed. C. MOHLBERG, Sacramentarium Veronense, Romae, 1955, p. 119: «ad summi sacerdotii ministerium... Comple in sacerdotibus tuis mysterii tui summam...» (для служэння найвышэйшага святарства… Напоўні святароў сваіх паўнатою Тваёй таямніцы). Ён жа, Liber Sacramentorum Romanae Ecclesiae, Romae, 1960, pp. 121-122: «Tribuas eis, Domine, cathedram episcopalem ad regendam Ecclesiam tuam et plebem universam» (Дай ім, Пане, біскупскі пасад, каб кіравалі Тваім Касцёлам і ўсім народам). Пар. PL 78, 224.

(56) Пар. Trad Apost. 2: ed. BOTTE, p. 27.

(57) Пар. CONC. TRID., Sess. 23, cap. 4, навучае, што сакрамэнт пасвячэння адціскае непазбыўную пячаць: DENZ. 960 (1767). Пар. IOANNES XXIII, Alloc. Iubilate Deo, 8 maii 1960: AAS 52 (1960), p. 466. PAULUS VI, Homilia in Bas. Vaticana, 20 oct. 1963: AAS 55 (1963), p. 1014.

(58) S. CYPRIANUS, Epist. 63, 14: PL 4, 386; HARTEL, III B, p. 713: «Sacerdos vice Christi vere fungitur» (Святар сапраўды выконвае функцыю Хрыста). S. Io. CHRYSOSTOMUS, In 2 Tim., Hom. 2, 4: PG 62, 612: Святар ёсць «сімвалам» Хрыста. S. AMBROSIUS, In Ps. 38, 25-26: PL 14, 1051-52; CSEL 64, 203-204. AMBROSIASTER, In 1 Tim 5, 19: PL 17, 479C et In Eph., 4, 11-12: col. 387 C. THEODORUS MOPS., Hom. Catech. XV, 21 et 24: ed. TONNEAU, pp. 497 et 503. HESYCHIUS HIER., In Lev., L. 2, 9, 23: PG 93, 894B.

(59) Пар. EUSEBIUS, Hist. Eccl., V, 24, 10: GCS II, 1, p. 495; ed. BARDY, Sources Chr. II, p. 69. DIONYSIUS, apud EUSEBIUM, тамсама VII, 5, 2: GCS II, 2, p. 638s.; BARDY, II, p. 168s.

(60) Пар. de antiquis Conciliis, EUSEBIUS, Hist. Eccl. V, 23-24: GCS II, 1, p. 488ss.; BARDY, II, p. 66ss. et passim. CONC. NICAENUM, can. 5: Conc. Oec. Decr. p. 7.

(61) Пар. TERTULLIANUS, De Ieiunio, 13: PL 2, 972B; CSEL 20, p. 292, lin. 13-16.

(62) Пар. S. CYPRIANUS, Epist. 56, 3: HARTEL, III B, p. 650; BAYARD, p. 154.

(63) Пар. Relatio officialis ZINELLI, in CONC. VAT. I: MANSI 52, 1109C.

(64) Пар. CONC. VAT. I, Schema Const. dogm. II, De Ecclesia Christi, c. 4: MANSI 53, 310. Пар. relatio KLEUTGEN de Schemate reformato: MANSI 53, 321B-322B et declaratio ZINELLI: MANSI 52, 1110A. Vide etiam S. LEONEM M., Serm. 4, 3: PL 54, 151A.

(65) Пар. CIC, cann. 222 et 227.

(66) Пар. CONC. VAT. I, Const. Dogm. Pastor aeternus: DENZ. 1821 (3050s.).

(67) Пар. S. CYPRIANUS, Epist. 66, 8: HARTEL III, 2, p. 733: «Episcopus in Ecclesia et Ecclesia in Episcopo» (Біскуп у Касцёле і Касцёл у біскупе).

(68) Пар. S. CYPRIANUS, Epist. 55, 24: HARTEL, p. 624, lin. 13: «Una Ecclesia per totum mundum in multa membra divisa» (Адзін Касцёл ва ўсім свеце падзелены на шмат членаў). Epist. 36, 4: HARTEL, p. 575, lin. 20-21.

(69) Пар. PIUS XII, Litt Encycl. Fidei Donum, 21 apr. 1957: AAS 49 (1957), p. 237.

(70) Пар. S. HILARIUS PICT., In Ps. 14, 3: PL 9, 206; CSEL 22, p. 86. S. GREGORIUS M., Moral. IV, 7, 12: PL 75, 643C. Ps.-BASILIUS, In Is. 15, 296: PG 30, 637C.

(71) Пар. S. COELESTINUS, Epist. 18, 1-2, ad Conc. Eph: PL 50, 505AB; SCHWARTZ, Acta Conc. Oec. I, 1, 1, p. 22. Пар. BENEDICTUS XV, Epist. Apost. Maximum illud: AAS 11 (1919), p. 440. PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 18 (1926), p. 69. PIUS XII, Litt. Encycl. Fidei Donum, l. c.

(72) Пар. LEO XIII, Litt. encycl. Grande munus, 30 sept. 1880: ASS 13 (1880), p. 145. Пар. CIC, can. 1327; can. 1350 § 2.

(73) Пра законы патрыярхальных сталіц, пар. CONC. NICAENUM, can. 6 de Alexandria et Antiochia, et can. 7 de Hierosolymis: Conc. Oec. Decr., p. 8. CONC. LATER. IV, anno 1215, Constit. V: De dignitate Patriarcharum: тамсама, p. 212. CONC. FERR.-FLOR.: тамсама, p. 504.

(74) Пар. Cod. Iuris Can., pro Eccl. Orient., cann. 216-314: de Patriarchis; cc. 324-339 de Archiepiscopis maioribus; cc. 362-391: de aliis dignitariis; in specie, c. 238 § 3; 216; 240; 251; 255: de Episcopis a Patriarcha nominandis.

(75) Пар. CONC. TRID., Decr. De reform., Sess. V, c. 2, n. 9, et Sess. XXIV, can. 4: Conc. Oec. Decr., pp. 645 et 739.

(76) Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. Dei Filius, 3: DENZ. 1792 (3011). Пар. nota adiecta ad Schema I De Eccl. (desumpta ex S. ROB. BELLARMINO): MANSI 51, 579C; necnon Schema reformatum Const. IІ De Ecclesia Christi, cum commentario KLEUTGEN: MANSI 53, 313 AB. PIUS IX, Epist. Tuas libenter: DENZ. 1683 (2879).

(77) Пар. CIC, cann. 1322-1323.

(78) Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. Pastor Aeternus: Denz. 1839 (3074).

(79) Пар. explicatio GASSER in CONC. VAT. I: MANSI 52, 1213 AC.

(80) Пар. GASSER in CONC. VAT. I: MANSI 1214A.

(81) Пар. GASSER in CONC. VAT. I: MANSI 1215CD, 1216-1217A.

(82) Пар. GASSER in CONC. VAT. I: MANSI 1213.

(83) Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. Pastor Aeternus, 4: DENZ. 1836 (3070).

(84) Oratio consecrationis episcopalis in ritu byzantino: Euchologion to mega, Romae, 1873, p. 139.

(85) Пар. S. IGNATIUS M., Smyrn. 8, 1: ed. FUNK, 1, p. 282.

(86) Пар. Дз 8, 1; 14, 22-23; 20, 17, et passim.

(87) Oratio mozarabica: PL 96, 759B.

(88) Пар. S. IGNATIUS M., Smyrn. 8, 1: ed. FUNK, I, p. 282.

(89) S. THOMAS, Summa Theol. III, q. 73, a. 3.

(90) Пар. S. AUGUSTINUS C. Faustum, 12, 20: PL 42, 265; Serm. 57, 7: PL 38, 389, etc.

(91) S. Leo M., Serm. 63, 7: PL 54, 357C.

(92) Пар. Traditio Apostolica Hippolyti, 2-3: ed. BOTTE, pp. 26-30.

(93) Пар. тэкст examinis на пачатку біскупскага пасвячэння і Oratio у канцы Імшы таго ж пасвячэння, пасля Te Deum.

(94) BENEDICTUS XIV, Br. Romana Ecclesia, 5 oct. 1752, § 1: Bullarium Benedicti XIV, t. IV, Romae, 1758, 21: «Episcopus Christi typum gerit, Eiusque munere fungitur» (Біскуп з’яўляецца вобразам Хрыста і выконвае Яго функцыю). PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, l. c., p. 211: «Assignatos sibi greges singuli singulos Christi nomine pascunt et regunt» (Кожны з іх пасвіць даручаны яму статак і кіруе ім ад імя Хрыста).

(95) Пар. LEO XIII, Epist. Encycl. Satis cognitum, 29 iun. 1896: AAS 28 (1895-96), p. 732. IDEM, Epist. Officio sanctissimo, 22 dec. 1887: ASS 20 (1887), p. 264. PIUS IX, Litt. Apost. ad Episcopos Germaniae, 12 mart. 1875, et Alloc. Consist., 15 mart. 1875: DENZ. 3112-3117, in nova ed. tantum.

(96) Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. Pastor aeternus, 3: DENZ. 1828 (3061). Пар. Relatio ZINELLI: MANSI 52, 1114D.

(97) Пар. S. IGNATIUS M., Ad Ephes. 5, 1: ed. FUNK, I, p. 216.

(98) Пар. S. IGNATIUS M., Ad Ephes. 6, 1: ed. FUNK, I, p. 218.

(99) Пар. CONC. TRID., De sacr. Ordinis, cap. 2: DENZ. 958 (1765), et can. 6: DENZ. 966 (1776).

(100) Пар. INNOCENTIUS I, Epist. ad Decentium: PL 20, 554A; MANSI 3, 1029; DENZ. 98 (215): «Presbyteri, licet secundi sint sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent» (Прэзбітэры, хоць і з’яўляюцца другімі па парадку святарамі, аднак не маюць вышэйшай першасвятарскай годнасці). S. CYPRIANUS, Epist. 61, 3: ed. HARTEL, p. 696.

(101) Пар. CONC. TRID., l. c., DENZ. 956a-968 (1763-1778), et in specie can. 7: DENZ. 967 (1777). PIUS XII, Const. Apost. Sacramentum Ordinis: DENZ. 2301 (3857-61).

(102) Пар. INNOCENTIUS I, l. c. S. GREGORIUS NAZ., Apol. II, 22: PG 35, 432B. PS.-DIONYSIUS, Eccl. Hier., 1, 2: PG 3, 372D.

(103) Пар. CONC. TRID., Sess. 22: DENZ. 940 (1743). PIUS XII Litt. Encycl. Mediator Dei, 20 nov. 1947: AAS 39 (1947), p. 553: DENZ. 2300 (3850).

(104) Пар. CONC. TRID., Sess. 22: DENZ. 938 (1739-40). CONC. VAT. II, Const. De Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 7 et n. 47, AAS 56 (1964), pp. 100-113.

(105) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei, l. c., sub n. 67.

(106) Пар. S. CYPRIANUS, Epist. 11, 3: PL 4, 242B; HARTEL, II, 2, p. 497.

(107) Пар. Pontificale romanum, De Ordinatione Presbyterorum, in impositione vestimentorum.

(108) Пар. Pontificale romanum, De Ordinatione Presbyterorum, in praefatione.

(109) Пар. S. IGNATIUS M., Philad. 4: ed. FUNK, I, p. 266. S. CORNELIUS I, in S. CYPRIANUM, Epist. 48, 2: HARTEL, III, 2, p. 610.

(110) Constitutiones Ecclesiae Aegyptiacae, III, 2: ed. FUNK, Didascalia, II, p. 103. Statuta Eccl. Ant. 37-41: MANSI 3, 954.

(111) S. POLYCARPUS, Ad Phil. 5, 2: ed. FUNK, I, p. 300: Гаворыцца там пра Хрыста, што Ён «стаў слугой усіх» (omnium diaconus factus). Пар. Didachе1, 15, 1: тамсама, p. 32. S. IGNATIUS M., Trall. 2, 3: тамсама, p. 242. Constitutiones Apostolorum, 8, 28, 4: ed. FUNK, Didascalia, I, p. 530.

(112) S. AUGUSTINUS, Serm. 340, 1: PL 38, 1483.

(113) Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno, 15 maii 1931: AAS 23 (1931), p. 221s. PIUS XII, Alloc. De quelle consolation, 14 oct. 1951: AAS 43 (1951), p. 790s.

(114) Пар. PIUS XII, Alloc. Six ans se sont йcoulйs, 5 oct. 1957: AAS 49 (1957), p. 927.

(115) Missale romanum, e Praefatione festi Christi Regis.

(116) Пар. LEO XIII, Epist. Encycl. Immortale Dei, 1 nov. 1885: ASS 18 (1885), p. 166ss. IDEM, Litt. Encycl. Sapientiae christianae, 10 ian. 1890: ASS 22 (1889-90), p. 397s. PIUS XII, Alloc. Alla vostra filiale, 23 mart. 1958: AAS 50 (1958), p. 220: «la legittima sana laicitа dello Stato» (правамоцны і здаровы свецкі характар дзяржавы).

(117) Пар. CIC, can. 682.

(118) Пар. PIUS XII, Alloc. De quelle consolation, l. c., p. 789: «Dans les batailles dйcisives, c’est parfois du front que partent les plus heureuses initiatives...» (У вырашальных змаганнях самыя гераічныя ініцыятывы паходзяць у большасці з першых шэрагаў). IDEM, Alloc. L’importance de la presse catholique, 17 febr. 1950: AAS 42 (1950), p. 256.

(119) Пар. 1 Тэс 5, 19 і 1 Ян 4, 1.

(120) Epist. ad Diognetum, 6: ed. FUNK, I, p. 400. Пар. S. Io. CHRYSOSTOMUS, In Mt., Hom. 46 (47), 2: PG 58, 478, de fermento in massa.

(121) Missale romanum, Gloria in excelsis. Пар. Лк 1, 35; Mк 1, 24; Лк 4, 34; Ян 6, 69 (ho hagios tou Theou); Дз 3, 14; 4, 27 і 30; Гбр 7, 26; 1 Ян 2, 20; Ап 3, 7.

(122) Пар. ORIGENES, Comm. Rom. 7, 7: PG 14, 1122B. PS.-MACARIUS, De Oratione, 11: PG 34, 861AB. S. THOMAS, Summa Theol. II-II, q. 184, a. 3.

(123) Пар. S. AUGUSTINUS, Retract. II, 18: PL 32, 637s. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iun. 1943: AAS 35 (1943), p. 225.

(124) Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum omnium, 26 ian. 1923: AAS 15 (1923), pp. 50 et 59-60; Litt. Encycl. Casti Connubii, 31 dec 1930: AAS 22 (1930), p. 548. PIUS XII, Const. Apost. Provida Mater, 2 febr. 1947: AAS 39 (1947), p. 117. Alloc. Annus sacer, 8 dec. 1950: AAS 43 (1951), pp. 27-28. Alloc. Nel darvi, 1 iul. 1956: AAS 48 (1956), p. 574s.

(125) Пар. S. THOMAS, Summa Theol., II-II, q. 184, a. 5 et 6. De perf. vitae spir., c. 18. ORIGENES, In Is., Hom. 6, 1: PG 13, 239.

(126) Пар. S. IGNATIUS M., Magn. 13, 1: ed. FUNK, 1, p. 241.

(127) Пар. S. PIUS X, Exhort. Haerent animo, 4 aug. 1908: ASS 41 (1908), p. 560s. CIC, can. 124. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad catholici sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), p. 22.

(128) Пар. Pontificale romanum, De Ordinatione Presbyterorum, in exhortatione initiali.

(129) Пар. S. IGNATIUS M., Trall. 2, 3: ed. FUNK, 1, p. 244.

(130) Пар. PIUS XII, Alloc. Sous la maternelle protection, 9 dec. 1957: AAS 50 (1958), p. 36.

(131) Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii, 31 dec. 1930: AAS 22 (1930), p. 548s. S. Io. CHRYSOSTOMUS, In Ephes., Hom. 20, 2: PG 62, 136s.

(132) Пар. S. AUGUSTINUS, Enchir. 121, 32: PL 40, 288. S. THOMAS, Summa Theol. II-II, q. 184, a. 1. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 660.

(133) Пра парады наогул, пар. ORIGENES, Comm. Rom. X, 14: PG 14, 1275B. S. AUGUSTINUS, De S. Virginitate, 15, 15: PL 40, 403. S. THOMAS, Summa Theol. I-II, q. 100, a. 2 C (in fine); II-II, q. 44, a. 4, ad 3.

(134) Пра высокароднасць святога дзявоцтва, пар. TERTULLIANUS, Exhort. Cast. 10: PL 2, 925C. S. CYPRIANUS, Hab. Virg. 3 et 22: PL 4, 443B et 461As. S. ATHANASIUS, De Virg.: PG 28, 252ss. S. IO. CHRYSOSTOMUS, De Virg.: PG 48, 533s.

(135) Пра духоўнае ўбоства гл. Мц 5, 3 і 19, 21; Mк 10, 21; Лк 18, 22; пра паслухмянасць пададзены прыклад Хрыста гл. Ян 4, 34 і 6, 38; Флп 2, 8-10; Гбр 10, 5-7. Сведчанняў Айцоў Касцёла і заснавальнікаў законаў вельмі багата.

(136) Пра дзейснае практыкаванне парад, да якога не ўсе абавязаны, гл. S. IO. CHRYSOSTOMUS, In Mt. Hom. 7, 7: PG 57, 81s. S. AMBROSIUS, De Viduis, 4, 23: PL 16, 241s.

(137) Пар. ROSWEYDUS, Vitae Patrum, Antwerpiae, 1628. Apophtegmata Patrum: PG 65. PALLADIUS, Historia Lausiaca: PG 34, 995s.: ed. C. BUTLER, Cambridge 1898 (1904). PIUS XI, Const. Apost. Umbratilem, 8 iul. 1924: AAS 16 (1924), pp. 386-387. PIUS XII, Alloc. Nous sommes heureux, 11 apr. 1958: AAS 50 (1958), p. 283.

(138) Пар. PAULUS VI, Alloc. Magno gaudio, 23 maii 1964: AAS 56 (1964), p. 566.

(139) Пар. CIC, cann. 487 et 488, 4. PIUS XII, Alloc. Annus sacer, 8 dec. 1950: AAS 43 (1951), p. 27s. PIUS XII, Const. Apost. Provida Mater, 2 febr. 1947: AAS 39 (1947), p. 120s.

(140) Пар. PAULUS VI, Alloc. Magno gaudio, 23 maii 1964: AAS 56 (1964), p. 567.

(141) Пар. S. THOMAS, Summa Theol. II-II, q. 184, a. 3 et q. 188, a. 2. S. BONAVENTURA, Opusc. XI, Apologia Pauperum, c. 3, 3: ed. Opera, Quaracchi, t. 8, 1898, p. 245 a.

(142) Пар. CONC. VAT. I, Schema De Ecclesia Christi, cap. XV, et Adnot. 48: MANSI 51, 549s., 619s. LEO XIII, Epist. Au milieu des consolations, 23 dec. I900: ASS 33 (1900-01), p. 361. PIUS XII, Const. Apost. Provida Mater. l. c., p. 114s.

(143) Пар. LEO XIII, Const. Romanos Pontifices, 8 maii 1881: ASS 13 (1880-81), p. 483. PIUS XII, Alloc. Annus sacer, 8 dec. 1950: AAS 43 (1951), p. 28s.

(144) Пар. PIUS XII, Alloc l. c., p. 28. PIUS XII, Const. Apost. Sedes Sapientiae, 31 maii 1956: AAS 48 (1956), p. 355. PAULUS VI, Alloc. Magno gaudio, 23 maii 1964: AAS 56 (1964), pp. 570-571.

(145) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iun. 1943: AAS 35 (1943), p. 214s.

(146) Пар. PIUS XII, Alloc. Annus sacer, l. c., p. 30. Alloc. Sous la maternelle protection, 9 dec. 1957: AAS 50 (1958), p. 39s.

(147) CONC. FLOR., Decretum pro Graecis: DENZ. 693 (1305).

(148) Акрамя больш старых дакументаў, якія з часоў Аляксандра IV (27 верасня 1258) накіроўваліся супраць усякіх формаў выклікання духаў, гл. Encycl. S. S. C. S. OFFICII, De magnetismi abusu, 4 aug. 1856: ASS 1 (1865), pp. 177-178, DENZ. 1653-1654 (2823-2825); responsionem S. S. C. S. OFFICII, 24 apr. 1917: AAS 9 (1917), p. 268: DENZ. 2182 (3642).

(149) Гл. сінтэтычны выклад гэтага вучэння Паўла ў Пія ХІІ: PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis: AAS 35 (1943), p. 200 et passim.

(150) Пар. v. g., S. AUGUSTINUS, Enarr. in Ps. 85, 24: PL 37, 1099. S. HIERONYMUS, Liber contra Vigilantium, 6: PL 23, 344. S. THOMAS, In 4m Sent., d. 45, q. 3, a. 2. S. BONAVENTURA, In 4m Sent., d. 45, a. 3, q. 2; etc.

(151) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis: AAS 35 (1943), p. 245.

(152) Пар. шматлікія надпісы ў рымскіх катакомбах.

(153) Пар. GELASIUS I, Decretalis De libris recipiendis, 3: PL 59, 160: DENZ. 165 (353).

(154) Пар. S. METHODIUS, Symposion, VII, 3: GCS (BONWETSCH), p. 74.

(155) Пар. BENEDICTUS XV, Decretum approbationis virtutum in Causa beatificationis et canonizationis Servi Dei Ioannis Nepomuceni Neumann: AAS 14 (1922), p. 23; plures Allocutiones PII XI de Sanctis: Inviti all’eroismo, in Discorsi e Radiomessaggi, tt. I-III, 1941-1942, passim; PIUS XII, Discorsi e Radiomessaggi, t. X, 1949, 37-43.

(156) Пар. таксама PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei: AAS 39 (1947), pp. 581.

(157) Пар. Гбр 13, 7; Сір 44-50; Гбр 11, 3-40. Пар. таксама PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei: AAS 39 (1947), pp. 582-583.

(158) Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. De fide catholica, Dei Filius, cap. 3: DENZ. 1794 (3013).

(159) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis: AAS 35 (1943), p. 216.

(160) Што датычыць удзячнасці самім святым, гл. E. DIEHL, Inscriptiones latinae christianae veteres, I, Berolini, 1925, nn. 2008, 2382 et passim.

(161) CONC. TRID, Decr. De invocatione... Sanctorum: DENZ. 984 (1821).

(162) Breviarium romanum, Invitatorium in festo Sanctorum Omnium.

(163) Пар., напр., 2 Тэс 1, 10.

(164) CONC. VAT. II, Const. De Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, cap. 5, n. 104. AAS 56 (1964), pp. 125-126.

(165) Пар. Missale romanum, Canon Missae.

(166) Пар. CONC. NIC. II, Act VII: DENZ. 302 (600).

(167) Пар. CONC. FLOR., Decretum pro Graecis: DENZ. 693 (1304).

(168) Пар. CONC. TRID., Decr. De invocatione, veneratione et reliquiis Sanctorum et sacris imaginibus: DENZ. 984-988 (1821-1824); Decr. De Purgatorio: DENZ. 983 (1820); Decr. De iustificatione, can. 30: DENZ. 840 (1580).

(169) Missale romanum, e Praefatione de Sanctis, dioecesibus Galliae concessa.

(170) Пар. S. PETRUS CANISIUS, Catechismus Maior seu Summa Doctrinae christianae, cap. III (ed. crit. F. STREICHER), Pars I, 15-16, n. 44 et pp. 100-101, n. 49.

(171) Пар. CONC. VAT. II, Const. De Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, cap. 1, n. 8: AAS 56 (1964), p. 401.

(172) Symbolum Constantinopolitanum: MANSI 3, 566. Пар. CONC. EPH, ib. 4, 1130 (і тамсама, 2, 665 et 4, 1071); CONC. CHALC., тамсама 7, 111-116; CONC. CONSTANTINOP. II, тамсама 9, 375-396; Missale romanum, e Credo.

(173) Missale romanum, e Canone.

(174) S. AUGUSTINUS, De S. Virginitate, 6: PL 40, 399.

(175) Пар. PAULUS VI, Allocutio in Concilio, die 4 dec. 1963: AAS 56 (1964), p. 37.

(176) Пар. S. GERMANUS CONST., Hom. in Annunt. Deiparae: PG 98, 328A; In Dorm. 2: 357. ANASTASIUS ANTIOCH., Serm. 2 de Annunt., 2: PG 89, 1377AB; Serm. 3, 2: 1388C. S. ANDREAS CRET., Can. in B. V. Nat., 4: PG 97, 1321B. In B. V. Nat., 1: 812A. Hom. in dorm., 1: 1068C. S. SOPHRONIUS, Or. 2 in Annunt. 18: PG 87 (3), 3237BD.

(177) S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 22, 4 PG 7, 959A; HARVEY, 2, 123.

(178) S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 22, 4: PG 7, 959A; HARVEY, 2, 124.

(179) S. EPIPHANIUS, Haer. 78, 18: PG 42, 728CD-729AB.

(180) S. HIERONYMUS, Epist. 22, 21: PL 22, 408. Пар. S. AUGUSTINUS, Serm. 51, 2, 3: PL 38, 335; Serm. 232, 2: 1108. S. CYRILLUS HIEROS., Catech. 12, 15: PG 33, 741AB. S. IO. CHRYSOSTOMUS, In Ps. 44, 7: PG 55, 193. S. IO. DAMASCENUS, Hom 2 in dorm. B. M. V., 3: PG 96, 728.

(181) Пар. CONC. LAT. anni 649, can. 3: MANSI 10, 1151. S. LEO M., Epist. ad Flav.: PL 54, 759. CONC. CHALC.: MANSI 7, 462. S. AMBROSIUS, De instit. virg.: PL 16, 320.

(182) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iun. 1943: AAS 35 (1943), pp. 247-248.

(183) Пар. PIUS IX, Bulla Ineffabilis, 8 dec. 1854: Acta Pii IX, 1, I, p. 616; DENZ. 1641 (2803).

(184) Пар. PIUS XII, Const. Apost. Munificentissimus Deus, 1 nov. 1950: AAS 42 (1950); DENZ. 2333 (3903). Пар. S. Io. DAMASCENUS, Enc. in dorm. Dei genetricis, Hom. 2 et 3: PG 96, 721-761, speciatim 728B. S. GERMANUS CONSTANTINOP., In S. Dei gen. dorm., Serm. 1: PG 98 (6), 340-348; Serm. 3: 361. S. MODESTUS HIER., In dorm. SS. Deiparae: PG 86 (2), 3277-3312.

(185) Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Ad coeli Reginam, 11 oct. 1954: AAS 46 (1954), pp. 633-636: DENZ. 3913ss. Пар. S. ANDREAS CRET., Hom. 3 in dorm. SS. Deiparae: PG 97, 1089-1109. S. Io. DAMASCENUS, De fide orth., IV, 14: PG 94, 1153-1161.

(186) Пар. KLEUTGEN, textus reformatus De mysterio Verbi incarnati, cap. IV: MANSI 53, 290. Пар. S. ANDREAS CRET., In nat. Mariae, Sermo 4: PG 97, 865A. S. GERMANUS CONSTANTINOP., In annunt. Deiparae: PG 98, 321BC; In dorm. Deiparae, III: 361D. S. IO. DAMASCENUS, In dorm. B. V. Mariae, Hom. 1, 8: PG 96, 712BC-713A.

(187) Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Adiutricem populi, 5 sept. 1895: ASS 28 (1895-96), p. 129. S. PIUS X, Litt. Encycl. Ad diem illum, 2 febr. 1904: Acta I, p. 154; DENZ. 1978 a (3370). PIUS XI, Litt. Encycl. Miserentissimus Redemptor, 8 maii 1928: AAS 20 (1928), p. 178. PIUS XII, Nuntius Radioph., 13 maii 1946: AAS 38 (1946), p. 266.

(188) Пар. S. AMBROSIUS, Epist. 63: PL 16, 1218.

(189) Пар. S. AMBROSIUS, Expos. Lc II, 7: PL 15, 1555.

(190) Пар. PS.-PETRUS DAM., Serm. 63: PL 144, 861AB. GODEFRIDUS A S. VICTORE, In nat. B. M., Ms. Paris, Mazarine, 1002, fol. 109 r. GEROBUS REICH., De gloria et honore Filii hominis, 10: PL 194, 1105AB.

(191) Пар. S. AMBROSIUS, Expos. Lc, II, 7 et X, 24-25: PL 15, 1555 et 1810. S. AUGUSTINUS, In Io., Tr. 13, 12: PL 35, 1499. Пар. Serm. 191, 2, 3: PL 38, 1010; etc. Пар. таксама VEN. BEDA, In Lc Expos. I, cap. 2: PL 92, 330. ISAAC DE STELLA, Serm. 51: PL 194, 1863A.

(192) Пар. Breviarium romanum, ant. «Sub tuum praesidium», ex I Vesperis Officii Parvi Beatae Mariae Virginis.

(193) Пар. CONC. NIC. II, anno 787: MANSI 13, 378-379; DENZ. 302 (600-601). CONC. TRID., Sess. 25: MANSI 33, 171-172.

(194) Пар. PIUS XII, Nuntius radioph., 24 oct. 1954: AAS 46 (1954), p. 679. Litt. Encycl. Ad caeli Reginam, 11 oct. 1954: AAS 46 (1954), p. 637.

(195) Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Ecclesiam Dei, 12 nov. 1923: AAS 15 (1923), p. 581. PIUS XII, Litt. Encycl. Fulgens corona, 8 sept. 1953: AAS 45 (1953), pp. 590-591.