OREDZIE JEGO SWIATOBLIWOSCI
PAPIEZA JANA PAWLA II
NA XXXII SWIATOWY DZIEN POKOJU

1 STYCZNIA 1999 ROKU

POSZANOWANIE PRAW CZLOWIEKA WARUNKIEM PRAWDZIWEGO POKOJU

1. Juz w pierwszej Encyklice Redemptor hominis, która prawie dwadziescia lat temu skierowalem do wszystkich ludzi dobrej woli, podkreslilem koniecznosc poszanowania praw czlowieka. Pokój moze zakwitnac wówczas, gdy prawa te sa w calosci respektowane, natomiast wojna jest skutkiem ich naruszenia i sama z kolei prowadzi do jeszcze powazniejszego pogwalcenia tych praw.(1)

U progu nowego roku, bezposrednio poprzedzajacego Wielki Jubileusz, pragne raz jeszcze rozwazyc to niezwykle doniosle zagadnienie wraz z wami wszystkimi — mezczyzni i kobiety z róznych czesci swiata, z wami — przywódcy polityczni narodów i zwierzchnicy wspólnot religijnych, z wami — którzy milujecie pokój i pragniecie go umacniac na calym swiecie.

W obliczu Swiatowego Dnia Pokoju goraco pragne podzielic sie z wami nastepujacym przekonaniem: gdy troska o ochrone godnosci czlowieka jest zasada wiodaca, z której czerpiemy inspiracje, i gdy wspólne dobro stanowi najwazniejszy cel dazen, zostaja polozone mocne i trwale fundamenty pod budowe pokoju. Kiedy natomiast prawa czlowieka sa lekcewazone lub deptane i gdy wbrew zasadom sprawiedliwosci interesy partykularne stawia sie wyzej niz dobro wspólne, wówczas zasiane zostaje ziarno nieuchronnej destabilizacji, buntu i przemocy.

Poszanowanie godnosci czlowieka dziedzictwem ludzkosci

2. Godnosc ludzkiej osoby jest wartoscia transcendentna, zawsze uznawana za taka przez wszystkich, którzy szczerze poszukiwali prawdy. W istocie rzeczy cala historie ludzkosci nalezy interpretowac w swietle tego pewnika. Kazdy czlowiek, stworzony na obraz i podobienstwo Boze (por. Rdz 1, 26-28) i tym samym radykalnie zwrócony ku swemu Stwórcy, pozostaje w trwalej relacji z wszystkimi, którzy zostali obdarzeni ta sama godnoscia. Troska o dobro jednostki laczy sie wiec ze sluzba dobru wspólnemu, zas prawa i obowiazki uzupelniaja sie i wzajemnie umacniaja.

Wspólczesna historia ukazala w sposób tragiczny niebezpieczenstwa, jakie sie pojawiaja, gdy prawda o ludzkiej osobie zostaje zapomniana. Mamy przed oczyma owoce ideologii takich jak marksizm, nazizm, faszyzm czy takze mity wyzszosci rasowej, nacjonalizmu czy egoizmu etnicznego. Nie mniej szkodliwe, choc nie zawsze tak wyraznie widoczne, sa konsekwencje materialistycznego konsumpcjonizmu, wedle którego ostatecznym celem zycia jest wywyzszenie jednostki i egocentryczne zaspokojenie jej osobistych pragnien. W tej perspektywie negatywne skutki ponoszone przez innych nie sa w ogóle brane pod uwage. Nalezy jednak przypomniec, ze nie wolno lekcewazyc zadnej obrazy ludzkiej godnosci — niezaleznie od tego, jaka jest jej przyczyna, jaka konkretna forme przyjmuje i gdzie sie dokonuje.

Powszechnosc i niepodzielnosc praw czlowieka

3. W 1998 r. przypadla 50. rocznica uchwalenia « Powszechnej Deklaracji Praw Czlowieka ». Zostala ona celowo powiazana z Karta Narodów Zjednoczonych, z która laczy ja ta sama inspiracja. Podstawowa przeslanka Deklaracji jest stwierdzenie, ze « uznanie przyrodzonej godnosci oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich czlonków rodziny ludzkiej stanowi podstawe wolnosci, sprawiedliwosci i pokoju na swiecie ».(2) Wszystkie pózniejsze dokumenty miedzynarodowe dotyczace praw czlowieka potwierdzaja te prawde, uznajac i gloszac, ze prawa te maja zródlo w przyrodzonej godnosci i wartosci ludzkiej osoby.(3)

Powszechna Deklaracja jest jednoznaczna: nie nadaje praw, które proklamuje, ale uznaje ich istnienie, sa one bowiem wpisane w istote ludzkiej osoby i jej godnosci. W konsekwencji nikomu nie wolno pozbawiac tych praw swojego blizniego, byloby to bowiem pogwalceniem jego natury. Wszystkie bez wyjatku ludzkie istoty maja równa godnosc. Z tego samego powodu omawiane prawa pozostaja w mocy we wszystkich okresach zycia i we wszelkich okolicznosciach politycznych, spolecznych, gospodarczych czy kulturowych. Tworza jednolita calosc, której oczywistym celem jest ochrona dobra czlowieka i spoleczenstwa we wszystkich aspektach.

Prawa czlowieka dzieli sie zwykle na dwie rozlegle kategorie, z których jedna obejmuje prawa cywilne i polityczne, druga zas prawa ekonomiczne, spoleczne i kulturowe. Umowy miedzynarodowe zabezpieczaja — choc w róznej mierze — obydwie kategorie; prawa czlowieka sa bowiem scisle ze soba powiazane, jako ze wyrazaja wielorakie wymiary jednego podmiotu, którym jest osoba. Integralna ochrona wszystkich kategorii praw czlowieka jest rzeczywista gwarancja pelnego poszanowania kazdego poszczególnego prawa.

Obrona powszechnosci i niepodzielnosci praw czlowieka to istotny warunek budowy pokojowego spoleczenstwa oraz integralnego rozwoju jednostek, ludów i krajów. Potwierdzenie tej powszechnosci i niepodzielnosci nie wyklucza bynajmniej, ze w realizacji poszczególnych praw w konkretnych okolicznosciach moga sie ujawnic uzasadnione róznice natury kulturowej czy politycznej; istotne jest, aby w kazdym przypadku respektowane byly normy okreslone przez Powszechna Deklaracje dla calej ludzkosci.

Pamietajac o tych podstawowych zalozeniach, pragne obecnie zwrócic uwage na pewne konkretne prawa, które wydaja sie dzis szczególnie zagrozone przez mniej lub bardziej jawne próby ich lamania.

Prawo do zycia

4. Pierwszym wsród nich jest fundamentalne prawo do zycia. Zycie ludzkie jest swiete i nienaruszalne od momentu poczecia az do naturalnego kresu. Boze przykazanie « nie zabijaj » wyznacza granice, której nigdy nie wolno przekraczac. « Bezposrednie i umyslne zabójstwo niewinnej istoty ludzkiej jest zawsze aktem gleboko niemoralnym ».(4)

Prawo do zycia jest nienaruszalne. Sklania to do dokonania wyboru pozytywnego, wyboru zycia. Rozwój kultury kierujacej sie ta zasada obejmuje wszystkie dziedziny zycia i zapewnia ochrone ludzkiej godnosci w kazdej sytuacji. Prawdziwa kultura zycia gwarantuje nie narodzonym prawo do przyjscia na swiat i zarazem broni nowo narodzonych, zwlaszcza dziewczynki, przed zbrodnia dzieciobójstwa. Podobnie tez zapewnia niepelnosprawnym mozliwosc rozwijania ich potencjalu, a chorym i starszym odpowiednia opieke.

Najnowsze zdobycze inzynierii genetycznej stawiaja nas wobec wyzwan, które budza gleboki niepokój. Aby badania naukowe w tej dziedzinie sluzyly dobru czlowieka, na kazdym etapie musi im towarzyszyc wnikliwa refleksja etyczna, która znajdzie wyraz w stosownych przepisach prawa, strzegacych nienaruszalnosci zycia ludzkiego. Zycia nigdy nie wolno zdegradowac do poziomu przedmiotu.

Opowiedziec sie za zyciem znaczy takze odrzucic wszelkie formy przemocy; wszelka nedze i glód, które nekaja tak wielu ludzi; wszelkie konflikty zbrojne; zbrodniczy handel narkotykami i przemyt broni; bezmyslne niszczenie srodowiska naturalnego.(5) We wszelkich okolicznosciach nalezy zabezpieczac prawo do zycia stosownymi gwarancjami prawnymi i politycznymi, nie wolno bowiem lekcewazyc zadnego wykroczenia przeciw prawu do zycia i przeciw godnosci kazdej poszczególnej osoby.

Wolnosc religijna sercem praw czlowieka

5. Religia wyraza najglebsze aspiracje czlowieka, okresla jego swiatopoglad, ksztaltuje jego relacje z innymi: w istocie rzeczy dostarcza odpowiedzi na pytanie o prawdziwy sens istnienia na plaszczyznie indywidualnej i spolecznej. Wolnosc religijna stanowi zatem samo serce praw czlowieka. Prawo to jest do tego stopnia nienaruszalne, ze domaga sie nawet uznania wolnej decyzji czlowieka o zmianie religii, jesli nakazuje mu to jego sumienie. Kazdy czlowiek jest bowiem zobowiazany isc w kazdej okolicznosci za glosem wlasnego sumienia i nie moze byc zmuszany do dzialania wbrew niemu.(6) Wlasnie dlatego nie wolno nikogo naklaniac sila do przyjecia okreslonej religii, bez wzgledu na okolicznosci i motywacje.

Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka uznaje, ze wolnosc religijna obejmuje tez prawo do manifestowania swoich przekonan religijnych indywidualnie lub wspólnie z innymi w formie publicznej lub prywatnej.(7) Mimo to do dzisiaj istnieja na swiecie miejsca, w których prawo do gromadzenia sie w celach kultowych nie jest uznawane albo przysluguje tylko wyznawcom jednej religii. Takie powazne naruszenie jednego z podstawowych praw czlowieka jest zródlem ogromnych cierpien dla ludzi wierzacych. Gdy jakies panstwo przyznaje szczególny status okreslonej religii, winno zadbac, aby nie przynosilo to uszczerbku innym religiom. A przeciez powszechnie wiadomo, ze w niektórych krajach jednostki, rodziny i cale spolecznosci sa nadal dyskryminowane i spychane na margines z powodu wyznawanej religii.

Nie nalezy tez przemilczac innego problemu posrednio zwiazanego z wolnoscia religijna. Miedzy spolecznosciami lub narodami o róznych przekonaniach i kulturach religijnych powstaja czasem napiecia, które pod wplywem silnych emocji przeradzaja sie w gwaltowne konflikty. Stosowanie przemocy w imie wyznawanej wiary jest wypaczeniem zasad gloszonych przez najwieksze religie swiata. Podobnie jak stwierdzili to juz wielokrotnie rózni przedstawiciele spolecznosci religijnych, tak i ja przypominam, ze przemoc nigdy nie znajduje rzeczywistego uzasadnienia w religii ani nie pobudza autentycznych uczuc religijnych.

Prawo do uczestnictwa

6. Kazdy obywatel ma prawo uczestniczyc w zyciu swojej spolecznosci: to przekonanie jest dzis powszechne. Prawo to jednak traci sens, gdy procesy demokratyczne zostaja pozbawione skutecznosci przez róznego rodzaju protekcje i zjawiska korupcji, które nie tylko utrudniaja legalny udzial w sprawowaniu wladzy, ale uniemozliwiaja wrecz równoprawne korzystanie ze wspólnych dóbr i uslug spolecznych. Moze dochodzic nawet do manipulacji wyborczych, które maja zapewnic zwyciestwo okreslonym partiom czy kandydatom. Jest to obraza demokracji, która pociaga za soba powazne konsekwencje, poniewaz obywatele maja nie tylko prawo, ale sa równiez odpowiedzialni za uczestniczenie w zyciu publicznym: gdy im sie na to nie pozwala, traca wiare w mozliwosc skutecznego oddzialywania i przyjmuja postawe biernej rezygnacji. Rozwój zdrowego systemu demokratycznego staje sie wówczas praktycznie niemozliwy.

W ostatnim czasie podjeto wiele róznych dzialan, aby zapewnic legalnosc wyborów w krajach, w których dokonuje sie trudny proces przejscia od jakiejs formy totalitaryzmu do systemu demokratycznego. Jakkolwiek przydatne i skuteczne moga byc takie przedsiewziecia w sytuacjach wyjatkowych, to jednak nie moga pozwolic na rezygnowanie z wysilku ksztaltowania wsród obywateli wspólnej platformy przekonan, dzieki którym zostana ostatecznie udaremnione wszelkie próby manipulowania procesem demokratycznym.

W ramach spolecznosci miedzynarodowej narody i ludy maja prawo uczestniczyc w procesie podejmowania decyzji, które czesto zmieniaja radykalnie ich sposób zycia. Techniczny charakter pewnych problemów ekonomicznych sprawia, ze istnieje tendencja do ograniczania debaty na ich temat do waskich kregów, co rodzi niebezpieczenstwo skupienia wladzy politycznej i finansowej w reku niewielkiej liczby rzadzacych panstwami lub grup interesu. Dazenie do wspólnego dobra spolecznosci narodowej i miedzynarodowej wymaga czynnej realizacji — takze w sferze ekonomicznej — prawa wszystkich ludzi do udzialu w podejmowaniu decyzji, które ich dotycza.

Szczególnie grozna forma dyskryminacji

7. Jedna z najbardziej dramatycznych form dyskryminacji polega na odbieraniu grupom etnicznym i mniejszosciom narodowym prawa do istnienia jako odrebne spolecznosci. Dokonuje sie to przez ich unicestwienie lub brutalne przesiedlenia, a takze przez próby zatarcia ich tozsamosci etnicznej, tak aby przestaly byc rozpoznawalne. Czyz mozna milczec w obliczu tak powaznych przestepstw przeciw ludzkosci? Nie wolno szczedzic wysilków, aby polozyc kres podobnym wypaczeniom, niegodnym czlowieka.

Pozytywnym znakiem, swiadczacym o coraz wiekszej gotowosci panstw do uznania swego obowiazku obrony ofiar podobnych przestepstw oraz do przeciwdzialania im, jest inicjatywa podjeta niedawno przez Konferencje Dyplomatyczna Narodów Zjednoczonych: specjalna rezolucja zatwierdzila ona statut Miedzynarodowego Trybunalu Karnego, który ma osadzac i karac winnych zbrodni ludobójstwa, zbrodni przeciw ludzkosci oraz zbrodni wojny i agresji. Ta nowa instytucja, jesli zostanie oparta na wlasciwych podstawach prawnych, moze sie przyczynic do stopniowego zapewnienia na calym swiecie skutecznej ochrony praw czlowieka.

Prawo do samorealizacji

8. Kazda ludzka istota ma pewne wrodzone zdolnosci, które powinny byc rozwijane. Jest to warunkiem pelnej realizacji jej osobowosci, a takze nalezytej integracji ze srodowiskiem spolecznym, w którym zyje. Dlatego nalezy przede wszystkim zapewnic odpowiednie wyksztalcenie tym, którzy stoja na progu zycia: od tego bowiem zalezy ich przyszla pomyslnosc.

W tej perspektywie zrozumialy niepokój budzi fakt, ze w niektórych regionach, nalezacych do najubozszych na swiecie, zdobycie wyksztalcenia staje sie w rzeczywistosci coraz trudniejsze, zwlaszcza na szczeblu szkolnictwa podstawowego. Wynika to czasem z sytuacji gospodarczej kraju, która nie pozwala na wyplacanie wynagrodzen nauczycielom. W innych przypadkach odnosi sie wrazenie, ze fundusze przeznaczane sa raczej na realizacje prestizowych projektów i na wyksztalcenie srednie, brakuje ich natomiast na szkolnictwo podstawowe. Gdy ogranicza sie mozliwosci ksztalcenia, odbierajac je zwlaszcza dziewczynkom, tworzy sie struktury dyskryminacji, które moga wplywac na caloksztalt rozwoju spoleczenstwa. W ten sposób moze dojsc do podzialu swiata wedle nowego kryterium: z jednej strony znajda sie panstwa i ludzie majacy dostep do najnowoczesniejszej techniki, z drugiej zas kraje i jednostki dysponujace skrajnie ograniczona wiedza i umiejetnosciami. Jak latwo przewidziec, podzial taki poglebilby jedynie i tak juz jaskrawe kontrasty ekonomiczne, istniejace nie tylko miedzy panstwami, ale takze wewnatrz nich samych. Wyksztalcenie i formacja zawodowa powinny znalezc sie na pierwszym miejscu zarówno w programach krajów rozwijajacych sie, jak i w projektach odnowy obszarów miejskich i wiejskich w spoleczenstwach bardziej rozwinietych gospodarczo.

Inne podstawowe prawo, którego realizacja jest warunkiem osiagniecia godziwego poziomu zycia, to prawo do pracy. Czyz mozna bowiem bez pracy zdobyc zywnosc, odziez i dach nad glowa, zapewnic sobie opieke medyczna i zaspokoic tyle innych jeszcze potrzeb zyciowych? Jednakze brak pracy jest dzisiaj powaznym problemem: dewastujace zjawisko bezrobocia dotyka bardzo wielu ludzi we wszystkich czesciach swiata. Istnieje pilna koniecznosc, aby wszyscy, a zwlaszcza ci, którzy sprawuja wladze polityczna i ekonomiczna, starali sie wszelkimi mozliwymi srodkami rozwiazac ten jakze bolesny problem. Nie mozna poprzestawac na skadinad niezbednych dzialaniach doraznych, przewidzianych na wypadek utraty pracy, choroby lub podobnych okolicznosci, które wymykaja sie spod kontroli jednostki,(8) ale nalezy zabiegac o to, aby bezrobotnym umozliwic wziecie odpowiedzialnosci za wlasne zycie i odrzucenie ponizajacej zaleznosci od systemu opieki socjalnej.

Globalny postep w duchu solidarnosci

9. Gwaltowny proces globalizacji systemów ekonomicznych i finansowych sprawia, ze nalezy jak najpilniej ustalic, kto ma byc gwarantem dobra wspólnego ludzkosci oraz poszanowania praw ekonomicznych i spolecznych. Sam wolny rynek nie moze spelniac tego zadania, jako ze w rzeczywistosci nie zaspokaja wielu ludzkich potrzeb. « Wazniejsze niz logika wymiany równowartosci i niz rózne formy sprawiedliwosci, które sie z tym wiaza, jest to, co nalezy sie czlowiekowi, poniewaz jest czlowiekiem, ze wzgledu na jego wzniosla godnosc ».(9)

Skutki niedawnych kryzysów ekonomicznych i finansowych bardzo dotkliwie odbily sie na wielkiej rzeszy ludzi, którzy zostali pograzeni w skrajnym ubóstwie. Wielu z nich dopiero niedawno znalazlo sie w sytuacji, która pozwolila im zywic pewne nadzieje na przyszlosc. Bez zadnej winy z ich strony nadzieje te zostaly brutalnie zniszczone, co ma tragiczne konsekwencje dla nich samych i dla ich dzieci. A czyz mozna lekcewazyc skutki gwaltownych zalaman na rynkach finansowych? Pilnie potrzebna jest nowa wizja calosciowego postepu zgodnego z zasada solidarnosci, wizja integralnego i zrównowazonego rozwoju spoleczenstwa, który pozwoli wszystkim jego czlonkom realizowac swój potencjal.

W tym kontekscie zwracam sie z naglacym apelem do wszystkich, którzy sa odpowiedzialni za relacje finansowe na skale swiatowa, aby usilnie starali sie rozwiazac niepokojacy problem miedzynarodowego zadluzenia krajów ubozszych. Miedzynarodowe instytucje finansowe podjely juz w tym kierunku konkretna inicjatywe godna uznania. Apeluje do tych wszystkich, którzy zajmuja sie ta sprawa, zwlaszcza do narodów zamozniejszych, aby udzielajac tej inicjatywie niezbednego wsparcia zapewnily jej pelne powodzenie. Potrzebne jest szybkie i zdecydowane dzialanie, aby w perspektywie roku 2000 jak najwiecej krajów moglo wyjsc z sytuacji, której nie mozna dluzej tolerowac. Jestem przekonany, ze jesli zainteresowane instytucje podejma dialog dazac do porozumienia, zdolaja znalezc zadowalajace i ostateczne rozwiazanie. Umozliwi to dlugofalowy rozwój krajom mniej uprzywilejowanym, aby bliskie juz trzecie tysiaclecie takze dla nich stalo sie czasem nowej nadziei.

Odpowiedzialnosc za srodowisko naturalne

10. Z promocja ludzkiej godnosci wiaze sie tez prawo do zdrowego srodowiska naturalnego. Prawo to bowiem rzuca swiatlo na dynamike relacji miedzy jednostka a spoleczenstwem. Formalny ksztalt nadaje mu stopniowo system przepisów miedzynarodowych, regionalnych i krajowych dotyczacych srodowiska naturalnego. Jednakze same srodki prawne nie wystarczaja. Aby zapobiec powaznym niebezpieczenstwom, jakie zagrazaja ziemi i morzu, klimatowi, faunie i florze, konieczna jest radykalna zmiana stylu zycia typowego dla wspólczesnego spoleczenstwa konsumpcyjnego, a zwlaszcza dla krajów bogatszych. Nie nalezy tez lekcewazyc innego zagrozenia, choc jest ono mniej dramatyczne: zdarza sie, ze ludzie zyjacy w nedzy na obszarach wiejskich zmuszeni sa do nadmiernej eksploatacji niewielkich polaci ziemi, które maja do dyspozycji. Trzeba zatem zapewnic im wlasciwe wyksztalcenie, aby umieli harmonijnie laczyc uprawe ziemi z ochrona srodowiska.

Terazniejszosc i przyszlosc swiata zaleza od ochrony rzeczywistosci stworzonej, poniewaz czlowiek i przyroda nieustannie oddzialuja na siebie nawzajem. Uznanie zasady, ze najwazniejszym motywem troski o srodowisko jest dobro samego czlowieka, to najpewniejsza gwarancja ochrony stworzenia; w ten sposób bowiem zostaje pobudzona odpowiedzialnosc kazdego czlowieka za zasoby naturalne i za ich rozumne wykorzystanie.

Prawo do pokoju

11. Ochrona prawa do pokoju jest w pewien sposób gwarancja poszanowania wszystkich innych praw, poniewaz sprzyja budowie spoleczenstwa, w którym relacje oparte na sile ustepuja miejsca wspólpracy sluzacej dobru wspólnemu. We wspólczesnym swiecie nie brak dowodów na to, ze przemoc jako srodek rozwiazywania problemów politycznych i spolecznych jest nieskuteczna. Wojna niszczy zamiast budowac; podkopuje moralne fundamenty spoleczenstwa, tworzy nowe podzialy i trwale napiecia. Mimo to nieustannie docieraja do nas informacje o wojnach i konfliktach zbrojnych, pociagajacych niezliczone ofiary w ludziach. Ilez razy moi Poprzednicy i ja sam wzywalismy do polozenia kresu tym okropnosciom! Bede to czynil nadal, dopóki wszyscy nie zrozumieja, ze wojna jest kleska wszelkiego autentycznego humanizmu.(10)

Dzieki Bogu w niektórych regionach powzieto liczne dzialania w celu umocnienia pokoju. Nalezy uznac wielkie zaslugi odwaznych polityków, którzy nie lekaja sie kontynuowac negocjacji nawet wówczas, gdy sytuacja czyni to niemozliwym. Zarazem jednak nie wolno milczec wobec zbrodni nadal popelnianych w innych regionach, gdzie cale narody sa wypedzane ze swojej ziemi, a ich domy i uprawy zostaja zniszczone. Majac przed oczyma niezliczone ofiary, apeluje do przywódców panstw i do ludzi dobrej woli, aby pospieszyli na ratunek tym, którzy — zwlaszcza w Afryce — wciagnieci sa w wir krwawych konfliktów, czasem podsycanych przez obce interesy ekonomiczne, i pomogli im je zakonczyc. Konkretnym dzialaniem w tym kierunku jest z pewnoscia zniesienie dostaw broni do krajów prowadzacych wojne oraz wsparcie przywódców tych panstw w poszukiwaniu dróg dialogu. Oto jest droga godna czlowieka, oto jest droga pokoju!

Z bólem mysle tutaj o tych, którzy zyjac i dorastajac w warunkach wojennych nie zaznali niczego prócz konfliktów i przemocy. Jesli przezyja, przez reszte zycia nosic beda rany zadane przez te straszliwe doswiadczenia. A cóz powiedziec o dzieciachzolnierzach? Czyz mozna pogodzic sie z takim niszczeniem zycia, które dopiero zaczyna sie rozwijac? Dzieci te, wyszkolone w zabijaniu i czesto przymuszane do zabijania, z pewnoscia napotkaja ogromne trudnosci, gdy beda kiedys chcialy wlaczyc sie w zycie cywilnego spoleczenstwa. Przerywa sie ich edukacje i nie rozwija ich zdolnosci do pracy; jakiez konsekwencje bedzie to mialo dla ich przyszlosci? Dzieci potrzebuja pokoju i maja do niego prawo.

Myslac o tych dzieciach pragne zarazem wspomniec o mlodocianych ofiarach min i innych srodków niszczenia, pozostawionych przez wojne. Mimo podjetych juz wysilków w celu usuniecia min, jestesmy dzis swiadkami niewiarygodnego i okrutnego paradoksu: wbrew wyraznej woli rzadów i narodów, które pragna polozyc kres stosowaniu tej jakze podstepnej broni, nadal rozsiewa sie miny, i to nawet na terenach, skad wczesniej je usunieto.

Plaga wojny szerzy sie takze w konsekwencji niekontrolowanego handlu bronia lekka, która — jak sie zdaje — w masowych ilosciach przeplywa swobodnie miedzy obszarami, gdzie tocza sie walki, wzniecajac na swoim szlaku kolejne konflikty. Obowiazkiem rzadów jest podjecie odpowiednich dzialan w celu objecia kontrola produkcji, sprzedazy, importu i eksportu tych narzedzi smierci. Tylko w ten sposób mozna skutecznie stawic czolo calemu problemowi masowego nielegalnego handlu bronia.

Kultura praw czlowieka — odpowiedzialnosc spoczywajaca na wszystkich

12. Nie jest tu mozliwe szczególowe omówienie tej problematyki. Pragne jednak podkreslic, ze zadne z praw ludzkich nie jest zabezpieczone, jezeli nie staramy sie chronic wszystkich jednoczesnie. Kiedy godzimy sie biernie z lamaniem któregokolwiek z podstawowych praw czlowieka, zagrozone zostaja wszystkie pozostale. Niezbedne jest zatem calosciowe podejscie do kwesti ludzkich praw i zdecydowana wola ich obrony. Tylko wówczas gdy kultura praw czlowieka, respektujaca rózne tradycje, stanie sie integralna czescia moralnego dziedzictwa ludzkosci, bedzie mozna spokojnie i z ufnoscia patrzec w przyszlosc.

Czyz bowiem mogloby dojsc do wojny, gdyby wszystkie ludzkie prawa byly szanowane? Integralne przestrzeganie praw czlowieka jest najpewniejsza droga do zbudowania trwalych relacji miedzy panstwami. Kultura praw czlowieka musi byc kultura pokoju. Kazde ich pogwalcenie niesie z soba zasiew konfliktu. Juz mój czcigodny Poprzednik, sluga Bozy Pius XII, po zakonczeniu drugiej wojny swiatowej zapytywal: « jesli jakis naród zostaje zmiazdzony przemoca, któz odwazy sie obiecywac reszcie swiata bezpieczenstwo i trwaly pokój? ».(11)

Aby mozna bylo krzewic kulture praw ludzkich, która przeniknie do sumien, potrzebna jest wspólpraca wszystkich sil spolecznych. Pragne wspomniec tu w szczególnosci o roli srodków spolecznego przekazu, które wywieraja tak wielki wplyw na ksztaltowanie opinii publicznej, a tym samym takze na postepowanie obywateli. Podobnie jak nie mozna zaprzeczyc ich odpowiedzialnosci za lamanie praw czlowieka, gdy jest ono skutkiem przemocy propagowanej przez media, tak tez nalezy uznac ich wklad w chwalebne inicjatywy dialogu i solidarnosci, które zostaly podjete dzieki szerzonym przez media wezwaniom do wzajemnego porozumienia i pokoju.

Czas wyboru, czas nadziei

13. Nowe tysiaclecie stoi u drzwi i jego bliskosc budzi w sercach wielu ludzi nadzieje na swiat bardziej sprawiedliwy i solidarny. To pragnienie powinno, a nawet wiecej — musi sie urzeczywistnic.

W tej perspektywie zwracam sie teraz w szczególny sposób do was, drodzy Bracia i Siostry w Chrystusie, którzy na calym swiecie kierujecie sie Ewangelia jako regula zycia: badzcie oredownikami godnosci czlowieka! Wiara uczy nas, ze kazda osoba zostala stworzona na obraz i podobienstwo Boze. Milosc Ojca Niebieskiego pozostaje wierna nawet wówczas, gdy czlowiek ja odrzuca; jest to milosc bez granic. Ojciec zeslal swego Syna Jezusa Chrystusa, aby odkupil kazdego czlowieka, przywracajac mu pelna godnosc.(12) Czy w obliczu takiej postawy mozemy pozostawic kogokolwiek poza zasiegiem naszej troski? Przeciwnie, musimy dostrzegac Chrystusa w najubozszych i najbardziej pokrzywdzonych, bo do sluzenia im zobowiazuje nas Eucharystia — zjednoczenie w Ciele i Krwi Chrystusa, które za nas zostaly zlozone w ofierze.(13) Jak ukazuje wyraznie przypowiesc o bogaczu, który na zawsze pozostanie bezimienny, i o nedzarzu imieniem Lazarz, « w sytuacji jaskrawego kontrastu miedzy nieczulymi bogaczami a nedzarzami pozbawionymi wszystkiego, Bóg stoi po stronie tych ostatnich ».(14) My takze musimy stanac po ich stronie.

Trzeci i ostatni rok przygotowan do Jubileuszu przezywamy jako duchowa pielgrzymke ku Ojcu: kazdy zostaje wezwany, by przejsc droge autentycznego nawrócenia, które oznacza odrzucenie zla i swiadomy wybór dobra. Stajac juz na progu Roku 2000, mamy obowiazek z nowa energia bronic godnosci ubogich i odrzuconych oraz przez konkretne dzialania okazywac szacunek dla praw tych, którzy zostali ich pozbawieni.

Razem podniesmy glos w ich obronie, realizujac w pelni misje, która Chrystus powierzyl swoim uczniom! Taki jest duch bliskiego juz Jubileuszu.(15) Jezus nauczyl nas, ze mamy nazywac Boga naszym Ojcem, Abba, przez co objawil nam glebie naszej relacji z Nim. Nieskonczona i wieczna jest Jego milosc do kazdego czlowieka i do calej ludzkosci. Wymownie swiadcza o tym slowa Boga w Ksiedze proroka Izajasza:

« Czyz moze niewiasta zapomniec
o swym niemowleciu,
ta, która kocha syna swego lona?
A nawet, gdyby ona zapomniala,
Ja nie zapomne o tobie.
Oto wyrylem cie na obu dloniach » (Iz 49, 15-16).

Przyjmijmy zaproszenie do udzialu w tej milosci! W niej kryje sie tajemnica poszanowania praw kazdej kobiety i kazdego mezczyzny. Dzieki temu, gdy wzejdzie swit nowego tysiaclecia, bedziemy lepiej przygotowani, by wspólnie budowac pokój.

Watykan, 8 grudnia 1998 roku.

---

(1) Por. Redemptor hominis (4 marca 1979), 17: AAS 71 (1979), 296.

(2) Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka, Wstep.

(3) Por. w szczególnosci Deklaracja Wiedenska (25 czerwca 1993), Preambula, 2.

(4) Jan PaweL II, Enc. Evangelium vitae (25 marca 1995), 57: AAS 87 (1995), 465.

(5) Por. tamze, 10, l.c. 412.

(6) Por. Sobór Wat. II, Dekl. o wolnosci religijnej Dignitatis humanae, 3.

(7) Por. art. 18.

(8) Por. Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka, art. 251.

(9) Jan PaweL II, Enc. Centesimus annus (1 maja 1991), 34: AAS 83 (1991), 836.

(10) Por. miedzy innymi Katechizm Kosciola Katolickiego, 2307-2317.

(11) Przemówienie do komisji przedstawicieli Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki (21 sierpnia 1945): Discorsi e Radiomessaggi di Pio XII, VII, 1945-1946, 141.

(12) Por. Jan PaweL II, Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), 13-14: AAS 71 (1979), 282-286.

(13) Por. Katechizm Kosciola Katolickiego, 1397.

(14) Jan PaweL II, Aniol Panski z 27 wrzesnia 1998: L'Osservatore Romano, 28-29 wrzesnia 1998, s.5.

(15) Por. Jan PaweL II, List apost. Tertio millennio adveniente (10 listopada 1994), 49-51: AAS 87 (1995), 35-36.